تاریخی انcyclopedia
صربستان، لکه څنګه چې د یوې شتمنې او څو اړخیزې تاریخ سره یوه هېواد، ګڼ شمیر تاریخي اسناد لري چې د هغې تیر تاریخ او د ملي هویت جوړولو په فهم کې مهم رول لري. دا اسناد د مختلفو دورو پراخه لړۍ پوښي — له منځنۍ پیړۍ سلطنت څخه تر 20 او 21 پیړۍ پورې مسايلو پورې. د دې اسنادو پوهه مرسته کوي چې د هیواد په اوږدو کې د څو پیړیو په موده کې د سیاسی، ټولنیزو او کلتوري پروسو پوهه ترلاسه کړي. په دې مقاله کې به موږ د صربستان د ترټولو مشهورو او مهمو تاریخي اسنادو، د دوی ارزښت او د صربستان د ملت په جوړولو کې د دوی رول وڅیړو.
صربستان اوږده تاریخ لري، او د دې منځنۍ پیړۍ، چې د 9-16 پیړۍ پورې غزیدلی، ګڼ شمیر مهم اسناد پرېښوولي دي. د دې دورې یو له تر ټولو مشهوره اسنادو څخه د دساتن حکومتی مهر دی. دغه سند د ښار د سیاسی او اداری واک یوه مهمه ثبوت دی، چې د 14-15 پیړۍ په اوږدو کې په صربستان کې واکمن و. مهر د شاهی حکمونو او تړونونو د تصدیق لپاره کارول کېږي، چې د دې وخت په اوږدو کې د متمرکزې واک د پرمختګ او د دولت د پیاوړتیا تصدیق کوي.
د دې دورې بل مهم سند د سټېفن دیچانسکو عدالت دی، چې په 1333 کال کې جوړ شوی. دغه قانون د اروپا په لومړیو کې یو له لومړنیو کېدنو څخه دی او د صربستان د عدلي سیستم بنیاد وګرځید. د دې احکامو له مدنی او فدرالی حقونو سره اړه لري او د فلیورالیزم په شرایطو کې د ټولنې د تنظیم لپاره لویه ارزښت لري. دغه سند د منځنۍ پیړۍ په صربستان کې د حقوقي دولت د جوړولو لپاره جدي هڅې څرګندوي.
د صربستان د عثماني سلطنت لخوا د نیولو وروسته په پای کې د 14 پیړۍ، هېواد د عثماني واک لاندې اوږدمهاله اغیز لاندې راغی. په دې دوره کې ګڼ شمیر مهم اسناد خپاره شول، چې د عثمانانو په واک کې د هېواد سیاسی، اقتصادی او ټولنیز جوړښت څرګندوي. د دې اسنادو څخه یو ترکی کاداستر دی، چې په 16 پیړۍ کې د صربستان جغرافوي او مالی verpflichtet responsabilidades لپاره جوړ شوی. دغه کاداستر ها د داوړو منابعو د توزیع او د هغو وخت ټولنیز جوړښت په اړه مهم معلومات لري.
بل مهم سند د سلطان فرمانونه دي، چې دا د سلطان رسمي حکمونه وو او د مختلفو اړخونو ژوند د تنظیم لپاره کارول کېدل، لکه تجارت، مالیې او ځایي وګړو حقونه. دغه فرمانونه د انډول لپاره اړین وو او په صربستان کې د سلطان واک ته تائید ورکوي. د دې اسنادو ډیری برخه پاتې شوي او تاریخ پوهانو لخوا د عثماني دورې ټولنیزو او سیاسی پروسو د مطالعې لپاره کارول کېږي.
په 18 او 19 پیړۍ کې صربستان مهم تاریخي بدلونونه تجربه کړل، چې د عثماني سلطنت سره د لومړي بغاوت سره پیل کیږي او د خپلواکۍ تر ترلاسه کولو پورې. د دې دورې یوه له تر ټولو مهمو اسنادو څخه د سمیدریو سوله دی، چې د 1833 کال کې د صربستان او عثماني سلطنت ترمنځ لاسلیک شوې. دغه سولې تړون د صربستان د لا زیاتو خپلواکیو حاصلولو په پړاو کې یوه مهمه مرحله شوه او د صربستان حقونه د خپلواک کویون په توګه تثبیت کړل.
د هغه وخت د تر ټولو مهمو اسنادو څخه د 1835 کال اساسی قانون دی، چې په کارلوواڅ کې د اساسی قانون په نوم هم پیژندل کیږي، چې د صربستان په تاریخ کې لومړۍ اساسی قانون وه. دا د واکونو تقسیم، اساسی سیول حقونه تضمینوي او د عدلې ته آزاده لاسرسی تضمینوي. که څه هم دا اساسی قانون د عثمانی سلطنت له خوا لغوه شوی، دا د صربستان د خپلواکۍ او د زورور سیاسی اصولو سمبول ګرځید.
د 19 پیړۍ د نیمې نه راحت صربستان خپلواکی او مدرنیته ته فعالانه هڅې وکړې. د دې وخت یوه له تر ټولو مهمو اسنادو څخه د صربستان د خپلواکۍ اعلامیه دی، چې په 1878 کال کې د برلین په غونډه کې لاسلیک شوې. دغه اعلامیه په قانوني توګه د صربستان د عثمانی سلطنت نه پوره خپلواکی تاییدوي، چې د یو نیک ملت په جوړولو کې یوه مهمه مرحله شوه.
یو بل مهم سند د 1888 کال اساسی قانون دی، چې صربستان د پارلمانی سلطنت په توګه پیژندل، چې د سیوی فصل حقونه پراخوي. دغه اساسی قانون د صربستان سیاسي انکشاف او د دولتي جوړښت ځواکمنولو کې مهم رول لوبولی. دا هم د هېواد د سیاسي ژوند په برخه کې د خلکو د ګډون لپاره قانونی بنسټ برابروي.
په 20 پیړۍ کې صربستان څو انقلابی بدلونونه تجربه کړل، چې دوه نړیوالې جګړې او د یوګوسلاویا د جوړولو شامل دي. د دې دورې یوه له تر ټولو مهمو اسنادو څخه د صربستان او کرواسیې ترمنځ د متقابل مرستې تړون دی، چې په 1912 کال کې لاسلیک شو، چې د بالکان جګړې ګرځیدلی. دغه تړون د صرب او کرواسیه خلکو ترمنځ د سیاسی اتحاد د پرمختګ لپاره کلیدی و.
یو مهم سند هم د یوګوسلاویا سلطنت اساسی قانون دی چې په 1921 کال کې خپور شو، چې فیدراتی ریپبلیک جوړوي، چې صربستان هم برخه ده. دغه اساسی قانون نوې سیاسی او اداری جوړښتونه په بنیاد کې ټاکی، چې د ټولو ملتونو او سیمو د مساواتو پر اساس ولاړ دی چې د سلطنت برخه دي.
د دوهمې نړیوالې جګړې وروسته، کله چې یوګوسلاویا د سوشیالیستی دولت په توګه بدله شوه، د هېواد نوې جوړښت غبرګون څرګندونکي مهم اسناد لاسلیک شول. د دې اسنادو څخه یو د فیدراتی پیدایښت جمهوری یوګوسلاویا اساسی قانون دی چې په 1946 کال کې خپور شو، چې په رسمي توګه د هېواد سوشیالیستی جوړښت تثبیتوي. صربستان، چې د یوګوسلاویا برخه وه، د دې فدراسیون لپاره یو له کلیدي عناصرو شو.
د یوګوسلاویا د لوړېدو وروسته او د صربستان د خپلواکۍ په 2006 کال کې، د صربستان اساسی قانون د 2006 کال په نظام کې د هېواد د خپلواک دولت په توګه تشکیل شو، چې د هغې سياسي جوړښت په بشپړه توګه له سره څېړل او د دیموکراسۍ، قانوني دولت او د بشری حقونو احترام اصول تصدیق کړل.
د صربستان تاریخي اسناد د دې کلتوري او سیاسی میراث یوه نه جلا کیدونکی برخه دي. دا د هېواد تاریخ کې مهمه پړاوونه څرګندوي، د منځنۍ پیړۍ سلطنتو نه تر عصری خپلواک ملت پورې. دغه اسناد نه یوازې د تاریخ په مطالعه کې مهمه ونډه لري، بلکې د ملي هویت او قانوني سیستمونو جوړولو بنسټونه هم دي، چې تر نن پورې پرمختګ کوي. د دې هر یوه اثر — که دا قوانین، اساسی قوانین او یا تړونونه وي — د عصری صربستان د جوړیدو لنډو پروسو په پوهیدو کې مرسته کوي.