دانشنامه تاریخی
عَصاَبیک یکی از قدیمی‌ترین ابزارهایی است که برای رصد ستاره‌شناسی و ناوبری استفاده می‌شد. این ابزار حدود ۱۵۰ سال قبل از میلاد ظاهر شد و به دستاوردی مهم در تاریخ علم و فناوری تبدیل شد. این ابزار به ستاره‌شناسان و ملوانان اجازه داد تا موقعیت ستارگان و سیارات را به‌طور دقیق‌تری تعیین کنند و همچنین زمان و عرض جغرافیایی را مشخص نمایند. اختراع عَصاَبیک گام مهمی به جلو در توسعه ستاره‌شناسی و ناوبری بود.
عَصاَبیک در دنیای باستان اختراع شد، احتمالاً در یونان. یکی از اولین نویسندگان شناخته‌شده که این ابزار را توصیف کرده، ستاره‌شناس و ریاضیدان یونانی هیپارخوس بود. با این حال، دقیق‌ترین توصیف عَصاَبیک و عملکرد آن در آثار دانشمندان عرب، مانند الفَرغانی و البَتّانی ارائه شد که دستگاه را بهبود دادند و آن را برای نیازهای خود سازگار کردند.
عَصاَبیک از چندین بخش اصلی تشکیل شده است: دیسکی که به‌عنوان دایره‌ی گرادیده شناخته می‌شود و در آن اندازه‌های زاویه‌ای مشخص شده است؛ نشانگر یا «علامت»، که موقعیت ستارگان را نشان می‌دهد؛ و پایه‌ای که ابزار بر روی آن قرار می‌گیرد. این ابزار معمولاً از فلز ساخته می‌شد، اغلب از برنز یا برنج، به‌دلیل استحکام و مقاومت در برابر خوردگی.
اصل عملکرد عَصاَبیک بر پایه رصد ستارگان و اجرام آسمانی استوار است. با کمک عَصاَبیک، ستاره‌شناسان می‌توانستند ارتفاع یک ستاره نسبت به افق، مختصات آن و زمان روز را تعیین کنند. فرایند استفاده از عَصاَبیک شامل تنظیم دستگاه به سمت یک ستاره بود و پس از آن با کمک نشانگر، ارتفاع ستاره تعیین می‌شد. این کار به مهارت‌ها و دانش خاصی نیاز داشت، اما با گذشت زمان، عَصاَبیک به ابزاری محبوب در میان دانشمندان و ملوانان تبدیل شد.
عَصاَبیک کاربردهای گسترده‌ای داشت. ستاره‌شناسان از آن برای انجام رصدها و تهیه جدول‌های ستاره‌شناسی استفاده می‌کردند. ملوانان نیز از عَصاَبیک برای ناوبری در دریاهای آزاد استفاده می‌کردند که به آن‌ها اجازه می‌داد موقعیت خود را نسبت به ستاره‌ها تعیین کنند. عَصاَبیک نقش مهمی در آموزش ستاره‌شناسی ایفا کرد و در مؤسسات آموزشی برای استادان و دانشجویان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
عَصاَبیک تأثیر قابل توجهی بر توسعه ستاره‌شناسی و ناوبری داشت. استفاده از آن به بهبود دقت رصدهای ستاره‌شناسی و محاسبات ناوبری کمک کرد. ستاره‌شناسانی مانند بطلمیوس، عَصاَبیک‌ها را برای تدوین آثار مشهور خود استفاده کردند. با گذشت زمان، عَصاَبیک به مبنایی برای توسعه ابزارهای پیچیده‌تر، مانند سِکستانت و تئودولیت‌ها، تبدیل شد که امکانات رصد در ستاره‌شناسی را گسترش داد.
در دنیای مدرن، عَصاَبیک به‌عنوان یکی از نمادهای پیشرفت‌های علمی باستانی تلقی می‌شود. امروز این دستگاه تاریخی در زمینه تاریخ علم و فناوری مورد مطالعه قرار می‌گیرد. نسخه‌هایی از عَصاَبیک برای پروژه‌های آموزشی و نمایشگاه‌های علمی ساخته می‌شود که به مردم امروزی کمک می‌کند تا اصول ستاره‌شناسی و ناوبری که در گذشته استفاده می‌شد، بهتر درک کنند.
عَصاَبیک که حدود ۱۵۰ سال قبل از میلاد اختراع شده، نقش کلیدی در توسعه ستاره‌شناسی و ناوبری ایفا کرد. با کمک این ابزار، دانشمندان توانستند در تحقیق‌های خود درباره اجرام آسمانی به طرز قابل توجهی پیشرفت کنند و دریانوردی را بهبود بخشند. به‌مدت تقریباً دو هزار سال، عَصاَبیک ابزار مهمی برای ستاره‌شناسان و ملوانان بود و تأثیر آن بر توسعه علمی غیرقابل انکار است. امروز، عَصاَبیک همچنان به‌عنوان نمادی از دستاوردهای علمی باستانی باقی مانده و به الهام‌بخش نسل‌های جدیدی از دانشمندان و محققان ادامه می‌دهد.