ऐतिहासिक विश्वकोश
जलविद्युत स्थळे (जवळ) हे जलाच्या शक्तीचा वापर करून विद्युत उत्पादनाचे एक अत्यंत प्रभावी साधन आहे. 19 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात पहिले जलविद्युत स्थळांचा आविष्कार आणि विकास ऊर्जा क्षेत्रातील नवीन युगाची सुरूवात दर्शवितो आणि विद्युत उत्पादन आणि वितरण पद्धतींमध्ये मोठा बदल घडवून आणला.
19 व्या शतकाच्या समाप्तीपर्यंत मानवतेने अधिक प्रभावी आणि टिकाऊ ऊर्जा स्रोतांमध्ये परिवर्तन करण्याची आवश्यकता अनुभवली. इलेक्ट्रॉनिक आणि इलेक्ट्रिकल तंत्रज्ञानाचा विकास तसेच पहिल्या जनरेटर आणि ट्रान्सफार्मरच्या आगमनाने विद्युत जाळे निर्माण करण्यासाठी नवीन संधी उघडल्या. तथापि, कोळसा, तेल आणि लाकूड हे प्रमुख ऊर्जा स्रोत राहिले, जे लोकसंख्या वाढीच्या आणि औद्योगिकीकरणाच्या परिस्थितीत त्यांच्या कमतरता दर्शवितात.
विद्युत युगाच्या प्रारंभात, शास्त्रज्ञ आणि अभियंत्यांचे लक्ष जल प्रवाहांच्या शक्तीवर केंद्रीत होते. जलऊर्जा वापरून विद्युत उत्पादनासाठी केलेल्या पहिल्या प्रयोगांपैकी एक 1880 च्या दशकात सर्बियामध्ये तयार करण्यात आलेला स्थापित होते. येथे जल टरबाइन जनरेटरचा वापर करण्यात आले, जो भविष्याच्या जलविद्युत स्थळांचा प्रा. निसर्ग बनला.
1895 मध्ये, अमेरिका च्या वेस्ट वर्जिनिया येथे "पूर्वजांच्या जलविद्युत स्थळा" म्हणून ओळखली जाणारी पहिली व्यावसायिक जलविद्युत स्थळ उभारली गेली. या स्थळाने पाटाक्सन नदीच्या जल प्रवाहांचा वापर करून जनरेटर चालवले, जे शेजारील शहराला विद्युत पुरवठा करत होते. या स्थळाचा यशस्वीपणा जलविद्युत स्थळांची आर्थिक साध्यता आणि कार्यक्षमता दर्शवितो.
पुढील वर्षांमध्ये जलविद्युत स्थळांच्या तंत्रज्ञानात प्रगती होत राहिली. जल विज्ञान, यांत्रिकी आणि इलेक्ट्रॉनिक्सच्या क्षेत्रातील सुधारणा जलऊर्जा अवकाशांच्या शक्ती आणि कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी अनुमती देतात. जल टरबाइन आणि उच्च शक्तीच्या जनरेटर सारख्या उपकरणांचा आगमन जलविद्युत स्थळांच्या विकासात महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.
जलविद्युत स्थळांचा वेगळा विचार ऊर्जा समस्यांच्या समाधानासाठी केला गेला, जे खनिज संसाधनांच्या कमीमुळे उद्भवतात. जल, एक नूतन स्त्रोत म्हणून, उच्च शक्ती उत्पादनासाठी अनुमती देतो, तसेच कार्बन डायऑक्साइड उत्सर्जनात कमी करते, जे पर्यावरणीय संरक्षणाच्या आवश्यकतांना अनुकूल आहे.
1900 नंतर जलविद्युत स्थळे जगभर लोकप्रिय झाली. अमेरिका, युरोप आणि आशियामध्ये "ग्लेन कanyon" जलविद्युत स्थळ आणि "तीन दरी जलविद्युत स्थळ" यासारख्या मोठ्या जलविद्युत प्रकल्पांची उभारणी सुरू झाली. या प्रकल्पांनी दर्शविले की जलविद्युत ऊर्जा मुख्य विद्युत स्रोत बनू शकते, जो पारंपरिक कोळशाच्या आणि गॅसच्या विद्युत स्थळांचे स्थान घेत आहे.
जलविद्युत स्थळांचे अनेक फायदे आहेत: कमी कार्यरत खर्च, उच्च कार्यक्षमता, ऊर्जा संग्रह करण्याची क्षमता, आणि आवश्यकतांच्या आधारे विद्युत उत्पादनाची नियमितता. तथापि, त्यांच्यासोबत काही तोटे देखील आहेत - जलविद्युत स्थळांचा निर्माण पर्यावरण प्रणाली बदलू शकतो, जमीन डुंबून जाऊ शकते, लोकसंख्येचे स्थलांतर होते आणि स्थानिक वनस्पती व जीवावर धोका निर्माण करतो.
आज, जेव्हा जग जलवायु बदलाच्या आव्हानांना सामोरे जात आहे आणि ऊर्जा क्षेत्रात टिकाऊ समाधानांची आवश्यकता आहे, जलविद्युत स्थळे महत्त्वाची भूमिका बजावत आहेत. आधुनिक तंत्रज्ञान जलविद्युत स्थळांच्या पर्यावरणीय प्रभावाचे कमी करण्यास मदत करते. विद्यमान स्थळे सुधारण्यासाठी आणि आधुनिक करण्याच्या कार्यक्रमांसोबतच लहान जलविद्युत स्थळांच्या स्थापनेसाठीच्या प्रकल्पांना लोकल समुदायांना स्वस्त आणि शुद्ध ऊर्जा उपलब्ध करून देण्यास लोकप्रियता मिळत आहे.
19 व्या शतकाच्या समाप्तीला जलविद्युत स्थळाचा आविष्कार ऊर्जा क्षेत्राची महत्त्वाची वळण होती. ही तंत्रज्ञान, ज्याने एक शतकाहून अधिक काळ सक्रिय वाढ केली आहे, ऊर्जा सुरक्षितता आणि टिकाऊ विकास सुनिश्चित करण्यामध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावत राहते. जलविद्युत स्थळे, सर्वात पर्यावरण-मित्रा ऊर्जा स्रोतांपैकी एक, जागतिक ऊर्जा संतुलनामध्ये महत्त्वाची जागा घेण्याच्या सर्व संधी आहेत.