ऐतिहासिक विश्वकोश
मधययुगातील तुर्कमेनिस्तानचा इतिहास V ते XV शतकांपर्यंतच्या काळात आहे आणि यामध्ये अनेक परिवर्तन, विविध संस्कृतींचा प्रभाव आणि महत्त्वपूर्ण राजकीय बदलांचा समावेश आहे. हा काळ होता जेव्हा हा प्रदेश महान रेशमी मार्गावर एक महत्त्वाचा केंद्र बनला, ज्यामुळे व्यापार, संस्कृती आणि विज्ञानाचा विकास झाला.
मधययुगाच्या सुरुवातीला आधुनिक तुर्कमेनिस्तान क्षेत्र विविध शासक आणि वंशांच्या नियंत्रणाखाली होते. VII शतकात अरेबियन आक्रमणानंतर, इस्लाम प्रमुख धर्म बनला, ज्याचा प्रदेशाच्या सांस्कृतिक आणि सामाजिक विकासावर मोठा परिणाम झाला. अरेबियन सत्तेने नवीन ज्ञान, विज्ञान आणि तत्त्वज्ञान आणले, ज्याचा प्रसार लोकांमध्ये झालेला होता.
IX शतकापासून या प्रदेशात स्थानिक वंशांच्या निर्मितीला सुरुवात झाली, जसे की समानीद आणि गझनेवीद. समानीद राज्य, जे IX ते X शतकांपर्यंत अस्तित्वात होते, तो एक महत्त्वाचा सांस्कृतिक आणि आर्थिक केंद्र बनला. त्याची राजधानी बुखारा होती, ज्याने साहित्य आणि विज्ञानाच्या विकासात एक महत्त्वful भूमिका बजावली, तसेच इस्लामाच्या प्रसारातही मदत केली.
मधययुगातील तुर्कमेनिस्तानाने विज्ञान आणि संस्कृतीतील महत्त्वपूर्ण प्रगतीचा साक्षात्कार केला. हा काळ खगोलशास्त्र, गणित आणि वैद्यकीय क्षेत्रातील समृद्धीचा काळ होता. अल-खोराझमी आणि अल-फारबी यांसारख्या तज्ज्ञांनी ज्ञानामध्ये मोठा योगदान दिला, ज्यांचे अनेक भाग प्राचीन संस्कृतींच्या समृद्ध वारशावर आधारित होते.
या काळात तुर्कमेनिस्तानात वास्तुकला विकसित झाली. मशिदी, मद्रसा आणि इतर सार्वजनिक इमारती बांधण्यात आल्या. वास्तुकला शैली स्थानिक परंपरा आणि अरेबियन संस्कृतीच्या प्रभावांचे मिश्रण होते. ह्याचे उदाहरण मerv आणि निसा सारख्या शहरांमध्ये जतन केलेल्या वास्तुकलेतील स्मारकांमध्ये पाहता येते.
मधययुगात तुर्कमेनिस्तानाने महान रेशमी मार्गावरच्या आपल्या सामरिक स्थानामुळे आंतरराष्ट्रीय व्यापारात महत्त्वाची भूमिका बजावली. यामुळे मerv आणि निसा सारख्या व्यापारी शहरांचा विकास झाला, जे विविध कोनाकोणांच्या व्यापाऱ्यांसाठी महत्त्वाचे केंद्र बनले. रेशीम, मसाले, सोने आणि इतर मौल्यवान वस्तू या शहरांमधून जात होत्या, ज्यामुळे त्यांचे मोठ्या प्रमाणावर संपन्नता वाढली.
तसेच, कृषी प्रदेशाच्या अर्थव्यवस्थेची पार्श्वभूमी राहिली. शेतकऱ्यांनी कपास, धान्य आणि इतर पिकांची लागवड केली. पाण्याचा वापर आणि नवीन कृषी तंत्रज्ञानामुळे उत्पादन वाढले, ज्यामुळे स्थानिक लोकसंख्येच्या जीवन स्तरात सुधारणा झाली.
XII-XIII शतकांत तुर्कमेनिस्तानाने मंगोल-तातार चढाईच्या नवीन आव्हानांना सामोरे जावे लागले. 1220 मध्ये चिंगिस खानच्या सैन्याने मerv वर कब्जा केला, ज्यामुळे त्या प्रदेशाच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा घटना घडली. मerv च्या पतनानंतर, अनेक रहिवाश्यांचा खून करण्यात आला, आणि शहर उध्वस्त झाले. या आक्रमणाचा स्थानिक संस्कृती आणि अर्थव्यवस्थेवर नाशकारी परिणाम झाला.
मंगोल आक्रमणानंतर, प्रदेश सोनेरी उरदीच्या नियंत्रणाखाली गेला आणि याचा तुर्कमेनिस्तानमधील राजकीय परिस्थितीवर प्रभाव होता. या काळात सत्ता बदल होत होते, ज्यामुळे स्थानिक शासक आणि वंशांची निर्बळता झाली.
राजकीय अस्थिरता असून देखील, मधययुगात तुर्कमेनिस्तानाची संस्कृती विकसित होत राहिली. इस्लाम स्थानिक लोकसंख्येच्या जीवनशैली आणि विश्वदृष्टिकोनावर महत्त्वाचा प्रभाव टाकत होता. या काळात नवीन साहित्यिक आणि कलात्मक कामे तयार करण्यात आली, ज्यात प्रदेशाच्या समृद्ध वारसा दर्शविल्या जातात.
स्थानिक कवी आणि वैज्ञानिक, जसे की मोहम्मद फिरदौसी आणि निझामी, सांस्कृतिक पुनर्जागरणाचे प्रतीक बनले. त्यांच्या कामांमध्ये ज्ञान, सौंदर्य आणि सत्याकडे असलेले आकर्षण स्पष्टपणे दिसून आले, ज्यामुळे तुर्कमेन लोकांच्या सांस्कृतिक ओळख निर्माण करण्यात मदत झाली.
XV शतकाच्या शेवटी तुर्कमेनिस्तान महत्त्वाच्या बदलांचा साक्षीदार झाला. प्रदेश तुर्कमेन खानते आणि तिमूरिड्स सारख्या नवीन वंशांच्या प्रभावाखाली आला. या बदलांनी आधीच्या विध्वंसांनंतर आर्थिक आणि सांस्कृतिक जीवनाच्या पुनरुत्थानास मदत केली.
तुर्कमेनिस्तानने महान रेशमी मार्गावर एक महत्त्वाचा नोड राहिला, ज्यामुळे व्यापार आणि सांस्कृतिक आदान-प्रदानाचे विकास झाले. शहरी केंद्रांनी पुन्हा समृद्धी साधली, आणि स्थानिक हस्तकला आणि कलांमध्ये पुनरुत्थान झाले.
मधययुग तुर्कमेनिस्तानाच्या इतिहासात महत्त्वाचा काळ आहे, ज्यामुळे त्याच्या सांस्कृतिक, आर्थिक आणि सामाजिक विकासावर मोठा परिणाम झाला. हा काळ परिवर्तन, आक्रमण आणि सांस्कृतिक वारशाच्या उत्कर्षाचा होता, जो आजच्या देशाच्या जीवनावर प्रभाव टाकतो. या काळाचा अभ्यास करून तुर्कमेनिस्तानाच्या ऐतिहासिक मूळांच्या आणि त्याच्या अद्वितीय ओळखीच्या गहन समजून घेण्यास मदत होते.