ऐतिहासिक विश्वकोश
एट्रस्क एक प्राचीन लोक होता जो इटलीच्या मध्य भागात, विशेषतः टस्काना प्रदेशात, ईसापूर्व IX शतकापासून ईसापूर्व I शतकापर्यंत राहत होता. त्यांच्या संस्कृतीने रोम आणि इटालियन उपखंडाच्या विकासावर महत्त्वपूर्ण प्रभाव टाकला. एट्रस्क त्यांच्या अद्वितीय वास्तुकला, कला आणि भाषेसाठी प्रसिद्ध आहेत. या लेखात, आपण एट्रस्कोंचा इतिहास, त्यांच्या उपलब्ध्या आणि शेजारील संस्कृत्यांवरचा प्रभाव यांचे मुख्य मुद्दे पाहणार आहोत.
एट्रस्कोंची उत्पत्ति इतिहासकारांमध्ये वादाचा विषय आहे. एका सिद्धांतानुसार, एट्रस्क स्थानिक इटालियन जमातींपासून आले आहेत, ज्यांनी धातुतंत्रज्ञान आणि कृषी कला शिकली. दुसऱ्या सिद्धांतानुसार, ते लेवंट किंवा अगदी अनाटोलिया येथून आले असू शकतात.
प्रारंभतः एट्रस्क लहान वसाहतींमध्ये राहात होते, परंतु लवकरच मोठ्या शहर-राज्ये तयार करायला सुरुवात केली. साधारणपणे VIII शतकाच्या आसपास, एट्रस्क एक सभ्यता म्हणून विकसित होऊ लागले, वोल्टेर्रा, सिएना आणि फ्लोरेन्स सारखी शहरे निर्मित केली.
एट्रस्कांनी एक गुंतागुंतीची सामाजिक संरचना विकसित केली, ज्यात आर्थोरक आणि स्वतंत्र नागरिक दोन्ही समाविष्ट होते. त्यांचे स्थानिक शासक "लुकी" म्हणून ओळखले जात होते. समाज कठोर हायरार्कीवर आधारित होता, आणि विविध वर्गांचे लोक राजकारण आणि अर्थशास्त्रात महत्त्वful भूमिका बजावत होते.
एट्रस्कांची संस्कृती धार्मिक विश्वास आणि विधीने समृद्ध होती. एट्रस्क अनेक देव-देवता पूजनीय होते, आणि त्यांची श्रद्धा भविष्यवाणी, बलिदान आणि उत्सव समाविष्ट होती. त्यांच्या सन्मानार्थ बनवलेले मंदिरे धार्मिक जीवनाचे केंद्र होते.
एट्रस्क कलेने त्यांची सुंदर भित्तिचित्रे, किरेमिका आणि शिल्पांनी ओळखली जाते. सर्वात प्रसिद्ध कलाकृतींपैकी एक म्हणजे कबरातले शिल्प, जिथे मृत्युसंस्काराच्या जीवनातील दृश्ये दर्शवली जात होती. या भित्तिचित्रांनी एट्रस्कांच्या दैनंदिन जीवन व विश्वासांची महत्त्वाची माहिती दिली.
एट्रस्कांची वास्तुकला देखील मौलिकतेने भरलेली होती. त्यांनी स्तंभ व छपरांसह मंदिरे बांधली, ज्यांचा प्रभाव नंतर रोमच्या वास्तुकलावर झाला. एट्रस्कांची आर्कांचा वापर करणे हे रोमच्या अभियांत्रिकीची पायाभूत लक्षात येते.
ईसापूर्व VI शतकापासून, एट्रस्कांचे प्रभाव कमी होऊ लागले, कारण रोम जलदपणे आपली सीमारेषा वाढवत होता. ईसापूर्व 509 मध्ये रोमने अंतिम एट्रस्क सम्राट टार्क्विनियस गॉडीनच्या गळा घालण्यातले एक महत्त्वपूर्ण क्षण ठरवले, ज्यामुळे रोमच्या इतिहासात एक महत्त्वाची कल्पना साकार झाली.
राजकीय शक्ती गमावत असताना देखील, एट्रस्कांनी रोमच्या संस्कृतीवर प्रभाव पाडताना सोडले नाही. रोमने एट्रस्क संस्कृतीच्या अनेक पैलूंना उधार घेतले, ज्यामध्ये धार्मिक अभ्यास, वास्तुकला शैली आणि अगदी काही भाग असलेली भाषा समाविष्ट होती.
एट्रस्क भाषा एक स्वतंत्र भाषाकौटुंबिक गटात येते आणि तिचे जवळचे नाते مراجعه नाही. तिने ग्रीकवर आधारित एक alphabets वापरले आणि काही इयत्तांनी आजपर्यंत राखलेल्या आधिक संख्या सामील आहेत. तथापि, एट्रस्काच्या भाषेत लेखलेले बहुतेक मजकूर अद्याप अनपेक्षित आहेत, आणि केवळ एक छोटा भागच कल्पित झाला आहे.
एट्रस्क भाषेचे अध्ययन सुरू आहे, आणि विद्या तज्ञांची अपेक्षा आहे की आणखी स्रोत सापडतील, ज्यामुळे या गूढ संस्कृतीचे अधिक चांगले समजून घेता येईल. एट्रस्कीय लेखांमध्ये धर्म, कायदे आणि दैनंदिन जीवनाची माहिती असते, त्यामुळे त्यांचा अभ्यास महत्त्वाचा आहे.
ईसापूर्व III शतकापर्यंत एट्रस्क सभ्यता अनेक घटकांमुळे अधोगतीत गेली. शेजारील लोकांद्वारे, मोहक रोजनाम्या दीर्घ तडफेची मागणी झाली होती, रूमच्या सम्राज्याच्या बाहेर घुसरळायला मदत घेतली. रोम रिस्पब्लिक हळूहळू एट्रस्कच्या शहरांवर विजय प्राप्त करत होती, आणि ईसापूर्व I शतकाच्या आसपास एट्रस्क संस्कृतीच्या जवळजवळ हरविल्या.
एट्रस्कांचे इंदाळाने आख्यायिका रोम संस्कृतीत समाहित झाली, आणि त्यांच्या अनेक परंपरांचा आणि चालण्या-सीनच्या जीवनात समावेश करण्यात आला. तरी एट्रस्क स्वतंत्र लोकांकडे येतात, त्यांच्या वारसा रोमच्या संस्कृती व वास्तुकलेत जिवंत राहतो.
एट्रस्कांनी एक समृद्ध वारसा सोडला, जो रोमच्या सभ्यतेच्या विकासासाठी आधार बनला. त्यांच्या कलेत, वास्तुकला व धर्मातला योगदान यामुळे युरोपीय संस्कृतीच्या गठनावर महत्त्वपूर्ण प्रभाव पाडला.
आधुनिक एट्रस्क संशोधन सुरू आहे, आणि पुरातत्त्वज्ञ नियमितपणे नवीन पुरावे शोधत आहेत, ज्यामुळे त्यांच्या इतिहासाचा पुन्हा पुनर्स्थापना करण्यात येईल. एट्रस्क संस्कृती अजूनही इतिहासकार आणि कला प्रेमींमध्ये आकर्षण निर्माण करत आहे, आणि त्यांच्या जीवनाच्या अनेक पैलू अजूनही गूढ आहेत.
एट्रस्कांचा इतिहास हा एक अद्भुत लोकांचा इतिहास आहे, ज्यांनी इटालियन उपखंड आणि पश्चिमी सभ्यतेच्या विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. त्यांच्या संस्कृती, कला आणि वास्तुकलेतील उपलब्ध्या आजच्या संशोधकांना प्रेरित करतात. एट्रस्क सभ्यतेचे समजून घेणे प्राचीन जगाच्या समस्यांना अधिक गहराईने समजून घेण्यासाठी मदत करते.