تاریخی انcyclopedia
د بیلجیم دولتي نظام د خپل تاریخ په اوږدو کې له ګڼو بدلونونو څخه تیره شوې، چې د ۱۸۳۰ کال نه یې خپلواکي پیل کړه او د څو ژبني او څو قومی ټولنې عصر پورې ادامه لري. په دې مقاله کې موږ د بیلجیم دولتي نظام د پرمختګ کلیدي مرحلې په ګوته کوو، چې د دې رامنځته کیدو، د اساسي قانون بدلونونه او همدارنګه په هیواد کې د فدرالیسم تاثیرات شامل دي.
بیلجیم په ۱۸۳۰ کال کې د هالنډ پر وړاندې د انقلاب په نتیجه کې د خپلواکو هیواد په توګه رامنځته شوه. په ۱۸۳۱ کال کې د هیواد لومړی اساسي قانون ومنل شو، چې بیلجیم یې د اساسي قانوني سلطنت په توګه تاسیس کړ. لومړی پاچا لیوپولډ I شو. د ۱۸۳۱ کال اساسي قانون د وګړو د اساسي حقونو او آزادیو لکه د بیان آزادی او د غونډو آزادی تضمین کړه. دا د یوې دیموکراتیکې دولت د رامنځته کیدو لپاره مهم ګام و.
په ۱۹مې پېړۍ کې بیلجیم د ټولنیزو او اقتصادي بدلونونو سره مل سیاسي بحرانونو سره مخ شوه. په ۱۸۹۳ کال کې د انتخاباتي حقونو اصلاح ترسره شوه، چې له مخې یې د کم عاید خاوندانو لپاره رایه ورکول ممکنه شول. دا اصلاح د دیموکراتۍ پراختیا او په پارلمان کې د استازیتوب یوه مهمه مرحله شوه. خو د سیاسي نظام وضعیت لا هم تنګ وو، او د مختلفو سیاسي ډلو تر منځ شخړې رامنځته کیدې.
په ۲۰مې پېړۍ کې بیلجیم د دیموکراتیزیشن په لور روانه وه. په ۱۹۱۹ کال کې د نارینه وو لپاره عمومی رایه ورکړه، او په ۱۹۴۸ کال کې د ښځو لپاره. دا د هیواد په تاریخ کې یوه مهمه کچه وه چې ټولو وګړو ته مساوي حقونه یقیني کړل. ورو ورو سیاسي ګوندونه د مختلفو خلکو د ګټو په لور توجه وکړه، چې د څو ګوندو نظام د پرمختګ لپاره مرسته وکړه.
د ۲۰مې پېړۍ په پای کې بیلجیم د ژبنیو او کلتوري توپیرونو پورې اړوند مسایلو د حل کولو اړتیا سره مخ شوه، چې د فلامنډ او فرانسوي وګړو تر منځ موجود وو. په ۱۹۷۰ کال کې لومړۍ اصلاح ومنل شوه، چې د فدرل نظام د رامنځته کیدو لامل شوه. د دې په پایله کې درې سیمې رامنځته شوې: فلامنډ، والونیا او بروکسل، او همدارنګه درې ژبني ټولنې: فلامنډي، فرانسوي او الماني. دا بدلونونه د مختلفو ډلو او کلتورونو د ګټو په نمایندګۍ کې ډیر اغیزمن شول.
د بیلجیم اوسنی اساسي قانون چې په ۱۹۹۳ کال کې ومنل شو، د هیواد فدرالي ځانګړتیا تثبیت کړه او د قدرت د تنظیم بنسټیز اصول تعریف کړل. د اساسي قانون له مخې، بیلجیم یوه پارلماني سلطنت ده، چې پاچا د سمبولیک رول لري، او حقیقي قدرت پارلمان او حکومت ته اړه لري. د بیلجیم سیاسي نظام د قدرت د وېش اصولو باندې ولاړ دی، چې د اجرايي، قانون جوړونې او قضایي قوې تر منځ توازن یقیني کوي.
سره د دې چې د بیلجیم دولتي نظام د پرمختګ یوه بریالۍ موده لري، بیلجیم لا هم له ګڼو چلنجونو سره مخ ده. له دې جملې یو مسأله د ژبنیو او کلتوري توپیرونو په اړه ده، چې ځینې وختونه سیاسي شخړو او د زیاتې خودمختارۍ غوښتنې لامل کیږي. په وروستیو کلونو کې په فلامنډ کې د ملت پرستي احساساتو زیاتوالی لیدل کیږي، چې د هیواد د یووالي په راتلونکې خطرات رامنځته کوي. سیاستوال هڅه کوي چې د دې شخړو د حل لارې ومومي او د فدرالي دولت په چوکاټ کې ثبات وساتي.
د بیلجیم دولتي نظام پرمختګ ښیي چې څنګه هیواد د بدلون کونکي سیاسي او ټولنیزو شرایطو سره ځان برابر کړ. د اساسي قانوني سلطنت نه تر فدرالي دولت پورې، بیلجیم د خپل سفر په اوږدو کې ګڼو چلنجونو ته غلبه کړې. هیواد لا هم په پرمختګ کې دی، هڅه کوي چې د کلتورونو او ژبو ترمنځ توازن ومومي، او د ټولو وګړو ګټې نمایندګي یقیني کړي. د فدرالیسم او ملي هویت په اړه مسلې لا هم مهمې دي، او د بیلجیم راتلونکی د دې توان او ملي خلکو د خبرو اترو وړتیا پورې اړه لري.