دانشنامه تاریخی
فاضلاب یکی از قدیمی‌ترین سازه‌های مهندسی است که نقش کلیدی در تأمین شرایط بهداشتی زندگی بشر ایفا می‌کند. اولین سیستم‌های فاضلاب حدود ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد در بین‌النهرین، در منطقه عراق کنونی طراحی شدند. این سیستم‌ها که به منظور بهبود سلامت عمومی و جلوگیری از گسترش بیماری‌ها ایجاد شدند، تأثیر قابل توجهی بر روی توسعه تمدن‌ها داشتند.
سیستم‌های فاضلاب در پاسخ به نیاز به مدیریت مؤثر آب‌های کثیف و زباله‌ها به وجود آمدند، که مشکلی جدی برای شهرهای در حال رشد آن زمان بود. پیشرفت سریع کشاورزی و افزایش جمعیت نیاز به فناوری‌های مؤثر برای تأمین شرایط بهداشتی را طلب می‌کرد. اولین اشاره‌ها به وجود سیستم‌های فاضلاب را می‌توان در منابع مکتوبی مانند خط میخی سومری یافت.
تحقیقات نشان می‌دهد که در دنیای باستانی بین‌النهرین، به ویژه در شهرهایی مانند اور و اوروک، سیستم‌های پیچیده‌ای برای تخلیه آب ساخته شده بود. باستان‌شناسان کانال‌های زهکشی را کشف کردند که از آجر پخته و سنگ ساخته شده بودند و از مناطق مسکونی به زمین‌های پایین‌تر هدایت می‌شدند. این سیستم‌ها شامل کانال‌های باز و لوله‌های بسته بودند که تخلیه سریع آب‌های کثیف را فراهم می‌کردند.
سیستم‌های باستانی فاضلاب ترکیبی از فناوری‌ها و روش‌های ساخت متفاوت بودند. به عنوان مثال، لوله‌های سفالی و سنگی غالباً برای انتقال آب‌های کثیف استفاده می‌شدند. سازندگان از اهمیت شیب در هنگام نصب لوله‌ها آگاه بودند که این امر موجب جریان صحیح آب می‌شد. سیستم‌های پیچیده زهکشی همچنین استفاده از سرباره و ماسه را برای بهبود تصفیه پیش بینی می‌کردند.
این کانال‌ها نه تنها به بهبود شرایط بهداشتی کمک کردند، بلکه نقش مهمی در توسعه اجتماعی و اقتصادی ایفا کردند. پاکیزگی در شهر به طور چشمگیری خطر شیوع بیماری‌هایی مانند وبا و تیفوس را کاهش می‌داد. علاوه بر این، روش‌های مؤثر برای تخلیه آب‌های کثیف به بهبود کیفیت زندگی شهروندان و افزایش جمعیت کمک کرد.
جالب است که پس از بین‌النهرین، سیستم‌های مشابه فاضلاب در سایر نقاط دنیا، از جمله در دره Indus و روم باستان، شروع به توسعه کردند. در تمدن هندی، به عنوان مثال، در شهرهایی مانند موهنجودارو نیز سیستم‌های پیچیده زهکشی پیدا شده است. رومی‌ها به نوبه خود فناوری‌های فاضلاب را به طور چشمگیری بهبود بخشیدند و کولیزئو و آکوداکت‌هایی را ساختند که به طور مؤثر هم آب‌های کثیف و هم آب شیرین را مدیریت می‌کردند.
سیستم‌های مدرن فاضلاب بر اساس همان اصولی که پیشینیانشان داشته‌اند، پایه‌گذاری شده‌اند. امروزه این سیستم‌ها شامل ایستگاه‌های پمپاژ پیشرفته، تأسیسات تصفیه و سیستم‌های نظارتی هستند. با این حال، فناوری‌های مدرن این امر را با استفاده از اتوماسیون و روش‌های بیولوژیکی تصفیه به طور مؤثرتر و ایمن‌تر انجام می‌دهند.
فاضلاب به دستاوردی مهم در تمدن بشری تبدیل شده است که بر توسعه جوامع جهانی تأثیر گذاشته است. تاریخ فاضلاب تنها تاریخ تفکر مهندسی نیست، بلکه تاریخ پیشرفت انسان در مبارزه برای پاکیزگی و سلامت است. درک این سیستم‌ها و تکامل آن‌ها تا روزگار ما، به ما اجازه می‌دهد که دستاوردهای گذشته و اهمیت زیرساخت‌های بهداشتی را در دنیای معاصر بهتر درک کنیم.