دانشنامه تاریخی
تاریخ باستانی اسلوونی شامل دوره وسیعی است که از دوران ماقبل تاریخ آغاز و به تشکیل نخستین دولت‌ها در دوره قرون وسطی در سرزمین‌های امروزی اسلوونی ختم می‌شود. این فرآیند پیچیده و چندوجهی بود که در آن فرهنگ‌ها و ملت‌های مختلف نقشی ایفا کردند. در طول هزاره‌ها، رویدادهای تاریخی قابل توجهی در سرزمین اسلوونی اتفاق افتاده است که بر شکل‌گیری هویت ملی و فرهنگ این کشور تأثیر گذاشته است.
در سرزمین‌های امروزی اسلوونی، انسان‌ها در دوران سنگی زندگی می‌کردند. نخستین نشانه‌های فعالیت‌های انسانی در این منطقه به دوره‌های دیرینه‌سنگی، تقریباً 100,000 سال پیش برمی‌گردد. ابزارهای سنگی که توسط باستان‌شناسان پیدا شده‌اند، وجود انسان‌های اولیه را که به شکار، ماهی‌گیری و جمع‌آوری مواد غذایی می‌پرداختند، تأیید می‌کند.
در عصر برنز (حدود 2000–800 سال قبل از میلاد) فرآیند شکل‌گیری نخستین جوامع پیچیده‌تر در سرزمین اسلوونی آغاز شد. کاوش‌های باستان‌شناسی در مکان‌هایی مانند دراوگراد و چرکونگراد نشان می‌دهد که در این زمان روستاهای پیشرفته‌ای وجود داشت و مردم به کشاورزی، فلزکاری و تجارت مشغول بودند. ظهور برنز و نخستین صنعت‌ها تغییرات زیادی در شیوه زندگی ساکنان محلی به‌وجود آورد که موجب توسعه تجارت و تقویت ارتباطات با فرهنگ‌های همسایه شد.
با توسعه فرهنگ برنز در اسلوونی، تأثیر مرکزی اروپا افزایش یافت. کالاها و مواد برنزی و نقره‌ای پایه‌گذار تجارت و تبادل فرهنگی با مناطق همسایه، مانند ایسترای و کارینتیا شد. این تغییرات در فرهنگ مادی بر زندگی روزمره، آداب و رسوم و ساختارهای اجتماعی جوامع اولیه اسلوونی تأثیر گذاشت.
در عصر آهن (حدود 800–0 سال قبل از میلاد) سرزمین‌های امروزی اسلوونی بخشی از فرآیندهای فرهنگی و سیاسی وسیع‌تری شدند. این دوره با توسعه فلزکاری آهن و همچنین رشد قابل توجه شهرهای-دولت‌ها و تقویت ارتباطات بین قبیله‌ای مشخص می‌شود. در این زمان در سرزمین اسلوونی قبایل مختلفی مانند ایلیریک‌ها و سلتی‌ها وجود داشتند که ردپای آن‌ها در کاوش‌های متعدد پیدا شده است.
ایلیریک‌ها قومی بودند که بخش بزرگی از شبه‌جزیره بالکان را شامل می‌شدند، از جمله سرزمین اسلوونی. آن‌ها به خاطر مهارت‌های نظامی و تجاری و همچنین فرهنگ خاص خود شناخته می‌شدند. در این زمان در سرزمین اسلوونی همچنین اولین ارتباطات تجاری با یونان و روم آغاز به شکل‌گیری کرد. کاوش‌ها در مکان‌هایی مانند لیوبلیانا (پایتخت کنونی اسلوونی) گواهی بر تماس قبایل محلی با تمدن‌های باستانی است.
با این حال، خیلی زود رومی‌ها به سرزمین اسلوونی آمدند. امپراتوری روم در قرن اول قبل از میلاد، سرزمین‌های امروزی اسلوونی را به استان پانونیا خود افزود که بخشی مهم از شبکه دفاعی و تجاری روم به شمار می‌رفت. این زمان به‌خصوص دوره‌ای از استعمار رومی و ساخت شهرهای بزرگی مانند امونا (کنون لیوبلیانا) و همچنین راه‌های رومی و دژها بود.
در دوره رومی، سرزمین اسلوونی به بخشی مهم از امپراتوری تبدیل شد. شهرها و روستاهای رومی مانند امونا به‌طور فعال توسعه یافتند و ساکنان آن‌ها از تمام مزایای تمدن رومی، از جمله زیرساخت‌های پیشرفته، توسعه تجارت، هنر و علم بهره‌مند شدند. امونا به مرکز مهمی از فرهنگ و تجارت تبدیل شد. فرهنگ و سیستم اداری رومی تأثیر قابل توجهی در توسعه سرزمین اسلوونی به جا گذاشت.
از اوایل قرن سوم میلادی، مسیحیت در اسلوونی رواج پیدا کرد. حضور نخستین جوامع مسیحی در شهرهای رومی یک رویداد مهم در تاریخ این منطقه محسوب می‌شود. مسیحیت به‌تدریج اعتقادات pagan را جایگزین کرده و به پایه‌ای برای شکل‌گیری جهان‌بینی جدید در دوره باستان دیرینه تبدیل شد.
امپراتوری روم در پایان قرن چهارم به افول گرایید و سرزمین‌های اسلوونی به بخشی از امپراتوری افتاده تبدیل شدند که منجر به تضعیف اقتصاد محلی و ثبات سیاسی شد. با سقوط روم در سال 476 میلادی، قبایل ژرمنی وارد سرزمین اسلوونی شده و در برخی مناطق حکومت‌های جدیدی تأسیس کردند که نقش قابل توجهی در تاریخ آینده این منطقه ایفا کردند.
پس از فروپاشی امپراتوری روم غربی، سرزمین اسلوونی تحت سلطه قبایل مختلف ژرمنی و اسلاوی قرار گرفت. از قرن هفتم، قبایل اسلاوی در بالکان مستقر شدند و در پایان قرن هشتم، سرزمین امروزی اسلوونی به بخشی از امپراتوری کارولینگی کارل بزرگ تبدیل شد. اسلاویان وارد شده به سرزمین اسلوونی به سرعت با مردم محلی یکی شده و نخستین روستاهای خود را تأسیس کردند که پایه‌ای برای ملت اسلوونی در آینده شد.
از قرن نهم، اسلوونی به بخشی از امپراتوری مقدس روم تبدیل شد که تأثیرگذاری مقامات ژرمنی بر این منطقه را به‌شدت افزایش می‌دهد. در این زمان، سیستم فئودالی به‌طور فعال توسعه پیدا کرد و سرزمین اسلوونی شاهد ظهور تعدادی قلعه، صومعه و دژ بود. این منطقه به یک نقطه مهم در مسیر تجارت میان اروپا شرقی و غربی تبدیل شد.
در همین زمان، صنایع مختلف، کشاورزی و فرهنگ در اسلوونی شروع به رشد کرد. در این حال، منطقه همچنان تحت تأثیر قدرتمند نیروهای خارجی بود که بر توسعه و فرآیندهای تاریخی آن تأثیر می‌گذاشت. در قرن‌های یازدهم و دوازدهم، اسلوونی بخشی از پادشاهی مجارستان شد و در قرن سیزدهم تحت تأثیر حمله‌های مغول قرار گرفت که نیز تأثیراتی بر تاریخ آن گذاشت.
تاریخ باستانی اسلوونی بخشی مهم از میراث تاریخی مرکزی اروپا را تشکیل می‌دهد. در طول هزاران سال در این سرزمین، فرهنگ‌ها، ملت‌ها و دولت‌های مختلفی جایگزین شدند که منجر به شکل‌گیری ملت اسلوونی امروزی گردید. ابتدا از طریق تأثیر و مهاجرت فرهنگ‌های باستانی و سپس از طریق شکل‌گیری جامعه محلی اسلاوی، اسلوونی مسیر طولانی را طی کرده است که شامل زمان‌های شکوفایی و دوره‌های بی‌ثباتی سیاسی می‌شود. این حوادث پایه‌گذار هویت منحصربه‌فرد اسلوونی شدند که هنوز هم در حال توسعه است.