دانشنامه تاریخی
ایلام — یک تمدن باستانی که در سرزمین ایران کنونی وجود داشته و عمدتاً در منطقه‌ای به نام خوزستان واقع شده است. این تمدن حدود سال 3000 قبل از میلاد ظهور کرد و تا آغاز هزاره اول قبل از میلاد ادامه داشت. ایلام در تاریخ خاورمیانه باستان نقش مهمی ایفا کرده و با تمدن‌های بزرگ دیگری مانند سومر، اکد و آشور رقابت داشته است.
ایلامیان، اجداد ایلامیان، در نواحی کوهستانی غرب ایران ساکن بودند. شهرهای اصلی آنان شامل سوسه، انشان و هیدالبا بود. ایلام جغرافیایی در تقاطع راه‌های تجاری قرار داشت که به توسعه اقتصادی و تبادل فرهنگی با مناطق همسایه کمک می‌کرد.
آب و هوای ایلام متغیر بود و از مناطق کوهستانی تا دشت‌ها را شامل می‌شد که این بر کشاورزی و دامداری تأثیرگذار بود. محصولات زراعی اصلی شامل جو، گندم و خرما بود و همچنین پرورش گوسفند و بز.
ایلامیان ساختار سیاسی خود را به شکل شهر-دولت‌هایی سازماندهی کردند که هر یک تحت کنترل حکام محلی یا پادشاهان اداره می‌شدند. این حکام گاهی اوقات با یکدیگر و همچنین با دول همسایه به جنگ می‌افتادند. ایلام غالباً در مرکز مبارزات برای قدرت بین سومر و اکدی‌ها قرار داشت و در زمان‌های مختلف تحت تأثیر یا تحت کنترل آنان قرار می‌گرفت.
گاهی اوقات ایلام نیروهای خود را متحد می‌کرد و به یک کشور قدرتمند تبدیل می‌شد که قادر به مقابله با مهاجمان بود. مشهورترین حاکم ایلام پادشاه کوتیر-ناهونتی بود که در اوایل هزاره دوم قبل از میلاد کمپین‌های نظامی موفقی را به انجام رساند.
فرهنگ ایلام منحصربه‌فرد بود و با تمدن‌های همسایه متفاوت بود. ایلامیان خط نوشتاری خاص خود را توسعه دادند که شامل پیکتوگرام‌ها و خط میخی بود، هرچند به اندازه سومر گسترش نیافت. در ایلام میتولوژی خاص خود وجود داشت که شامل خدایانی چون اینشوشinak، خدای جنگ و الهه عشق نین‌سون بود.
مذهب نقش مهمی در زندگی ایلامیان داشت. معابد به عنوان مراکز نه تنها زندگی مذهبی، بلکه اجتماعی نیز عمل می‌کردند. مراسم و جشن‌های مهم مردم را گرد هم می‌آورد و پیوندهای اجتماعی را تقویت می‌کرد.
ایلامیان مجموعه‌ای از آثار باستانی را برجای گذاشتند که نشان‌دهنده سطح بالای مهارت هنری آنهاست. معماری ایلامی شامل کاخ‌ها، معابد و دژهایی بود که از آجرهای پخته و سنگ ساخته شده بودند. بسیاری از بناها با حکاکی و نقاشی تزئین شده بودند.
هنر ایلام همچنین در جواهرات، سفالگری و بافت‌های پارچه‌ای بروز پیدا کرد. ایلامیان به خاطر مهارت خود در ساخت مصنوعات فلزی، به ویژه طلا و نقره، معروف بودند.
ایلام در تقاطع راه‌های تجاری قرار داشت و به طور فعال با دیگر فرهنگ‌ها تعامل داشت. تجارت با سومر و اکد نقش مهمی در اقتصاد ایلام داشت. ایلامیان نفت، پارچه و فلزات را صادر می‌کردند و در عوض غلات، چوب و دیگر منابع را وارد می‌کردند.
ایلام همچنین تأثیر زیادی بر تمدن‌های همسایه گذاشت و دانش‌هایی در زمینه متالورژی و معماری به آنان انتقال داد. بسیاری از عناصر فرهنگی و مذهبی ایلام توسط ملل همسایه اقتباس شد که اهمیت این تمدن را در زمینه خاورمیانه باستان تأیید می‌کند.
از نیمه اول هزاره اول قبل از میلاد، ایلام تحت فشار همسایگان قدرتمندش مانند آشور و ماد قرار گرفت. به دنبال جنگ‌ها و تعارضات خارجی، ایلام به تدریج استقلال خود را از دست داد. در سال 640 قبل از میلاد، ایلام به طور کامل توسط آشوری‌ها فتح شد و این پایان استقلال آن بود.
با وجود زوال، میراث ایلام همچنان زنده است. ایلامیان میراث فرهنگی و تاریخی قابل توجهی را باقی گذاشتند که توسط مورخان و باستان‌شناسان در سراسر جهان مطالعه می‌شود. دستاوردهای آنها در زمینه هنر، معماری و خط نوشتن بخش مهمی از تاریخ عمومی خاورمیانه باستان را تشکیل می‌دهد.
تاریخ ایلام داستان یک تمدن شگفت‌انگیز است که ردپایی روشن در جهان به جا گذاشته است. ایلامیان، با فرهنگ، زبان و هنر منحصر به فرد خود، نقش مهمی در توسعه منطقه و تعامل با دیگر ملل باستانی ایفا کرده‌اند. میراث آنها همچنان برای درک تاریخ بشریت مربوط و مهم است.