دانشنامه تاریخی
ابن خلدون (۱۳۳۲–۱۴۰۶) — تاریخ‌نگار، فیلسوف، جامعه‌شناس و اقتصاددان برجسته عرب است. آثار وی تأثیر چشمگیری بر توسعه علوم انسانی داشته و هنوز هم актуال هستند. مهم‌ترین اثر ابن خلدون "مقدمه" یا "مقدمه‌چینی" است که در آن به تحلیل تاریخ، سیاست، اقتصاد و فرهنگ زمانه‌اش می‌پردازد.
ابن خلدون در تونس به دنیا آمد و در خانواده‌ای فرهیخته بزرگ شد. پدربزرگش، ابن خلدون، مقام بالایی در دولت داشت که به ابن خلدون این امکان را داد تا به آموزش و سنت‌های فرهنگی زمانه‌اش دسترسی پیدا کند. او در دانشگاه‌های تونس و دیگر شهرها تحصیل کرد و در زمینه‌های نجوم، فلسفه، تاریخ و حقوق دانش کسب کرد.
ابن خلدون نه تنها می‌نوشت بلکه به طور فعال در زندگی سیاسی نیز شرکت می‌کرد. او سمت‌های مختلف دولتی را در اختیار داشت و به عنوان مشاور حاکمان کار می‌کرد. تجربیات او در سیاست بر افکارش درباره قدرت و جامعه تأثیر زیادی گذاشت. او سقوط و صعود دودمان‌ها را مشاهده کرد و سعی در درک عواملی داشت که پشت این فرآیندها قرار داشتند.
یکی از مفاهیم کلیدی در آثار ابن خلدون "عصبیه" است که به معنای "همبستگی گروهی" یا "برادری" ترجمه می‌شود. او ادعا می‌کرد که موفقیت دودمان‌ها و ملل به سطح عصبیه بستگی دارد. هر چه همبستگی گروه قوی‌تر باشد، شانس‌ها برای شکوفایی بالاتر می‌رود. این نظریه پایه‌گذار تحلیل او از توسعه اجتماعی و افول دولت‌ها شد.
ابن خلدون یک رویکرد اصلی به مطالعه تاریخ ارائه داد. او بر این باور بود که تاریخ تنها مجموعه‌ای از حقایق نیست، بلکه نتیجه تعامل عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. در "مقدمه" خود بر اهمیت تحلیل علل رویدادهای تاریخی تأکید می‌کند، نه فقط توصیف آن‌ها.
ابن خلدون همچنین پیشگام در زمینه انتقاد از منابع تاریخی بود. او از پژوهشگران خواسته بود که در استفاده از داده‌های تاریخی محتاط باشند و بر ضرورت تحلیل اعتبار منابع تأکید می‌کرد. این رویکرد پیشگام بسیاری از روش‌های مدرن علم تاریخ شد.
ابن خلدون همچنین یکی از نخستین اقتصاددان‌ها بود. در آثار او ایده‌های مرتبط با تقسیم کار، نقش قیمت‌ها و اهمیت کشاورزی مطرح شده است. او بر این باور بود که اقتصاد یک جامعه به ساختار اجتماعی و قدرت سیاسی آن وابسته است. ایده‌های اقتصادی او تأثیر زیادی بر توسعه نظریه اقتصادی در قرن‌های بعدی داشت.
«هر تمدن دورهٔ زندگی خاص خود را دارد که شامل تولد، رشد، افول و انقراض است.»
ابن خلدون تأثیر عمیقی بر تاریخ علم گذاشت. ایده‌های او بر بسیاری از زمینه‌ها تأثیر داشته، از جمله جامعه‌شناسی، اقتصاد و تاریخ. آثار او در سرتاسر جهان مطالعه و ارزیابی می‌شوند و رویکردهای او به تحلیل جامعه هنوز هم در تحقیق‌های معاصر مرتبط هستند.
امروز ابن خلدون به عنوان یکی از بنیانگذاران علم اجتماع شناخته می‌شود. "مقدمه" او در دانشگاه‌ها مطالعه می‌شود و به عنوان یک راهنمای آموزشی استفاده می‌شود. بسیاری از پژوهشگران به سهم او در توسعه روش‌شناسی تحقیق و تحلیل انتقادی اذعان دارند.
ابن خلدون متفکر برجستهٔ زمان خود بود. ایده‌های او درباره همبستگی اجتماعی، تاریخ و اقتصاد هنوز هم اهمیت دارند. با مطالعه میراث او، می‌توانیم بهتر درک کنیم که جوامع چگونه کار می‌کنند و چگونه فرآیندهای تاریخی بر حال و آینده ما تأثیر می‌گذارند.