ऐतिहासिक विश्वकोश
جنوب افريقيया मधील अपार्थेडविरूद्ध लढा (جنوب अफ्रीका) हा 20 व्या शतकातील सर्वात महत्त्वाच्या सामाजिक चळवळीतला एक होता, जो गोरे अल्पसंख्याक सरकारने स्थापित केलेल्या जातींसाठी विभाजन आणि भेदभावाच्या समाप्तीसाठी होता. अपार्थेड अधिकृतपणे 1948 मध्ये लागू झाला आणि त्याची धोरणे जीवनाच्या सर्व पैलूंवर प्रभाव टाकत होती, शिक्षण, काम, वैद्यकीय सेवा आणि गृहनिर्माणाच्या परिस्थिती समाविष्ट होत्या. हा लेख अपार्थेडविरूद्धच्या लढ्याच्या प्रमुख क्षणांवर प्रकाश टाकतो, संघटित प्रतिकार, आंतरराष्ट्रीय समर्थन आणि देशावरील परिणामांसह.
جنوب افريقيया मधील जातींच्या भेदभावाविरूद्ध लढा आधीच सुरू झाला होता, अपार्थेड अधिकृतपणे लागू होण्यापूर्वी. 20 व्या शतकाच्या प्रारंभात, काळ्या लोकांच्या हक्कांसाठी विविध संघटनांची स्थापना झाली होती. अशा संघटनांपैकी एक म्हणजे आफ्रिकन नॅशनल काँग्रेस (ANC), ज्याची स्थापना 1912 मध्ये झाली. ANC ने काळ्या दक्षिण आफ्रिकन व्यक्तींसाठी समानता आणि हक्कांची चाळणी केली, पण त्यांच्या अस्तित्वाच्या प्रारंभात संघटनेला जास्त वेळ शांततेने काम करण्याची आवश्यकता होती.
अपरतेच्या क्रूरतेतील वाढ आणि काळ्या लोकांसाठी दडपशाही वाढल्यानंतर, ANC ने त्याची धोरणे बदलली. 1952 मध्ये "असहमती विरूद्ध मोहिम" सुरू झाली, जी लोकांच्या मोठ्या संख्या चळवळी करण्याचा आणि नागरिक असहमतीच्या कृतींना आवाहन करणारी होती. या चळवळीने काळ्या दक्षिण आफ्रिकन व्यक्तींना त्यांच्या स्वातंत्र्याची आणि हक्कांची मागणी करण्यासाठी एकत्रित केले.
अपार्थेडविरूद्ध लढ्यात महत्वाचा क्षण म्हणजे 21 मार्च 1960 रोजी शार्पविलेतील मोठा प्रदर्शन. हजारो लोक रस्त्यावर उतरले होते, जो पासपोर्ट नियंत्रणाच्या कायद्याला विरोध करत होता जो काळ्या लोकांच्या हालचालींवर प्रतिबंध घालत होता. पोलिसांनी शांततेने प्रदर्शन करणाऱ्यांवर गोळ्या झाडल्या, ज्यामुळे 69 लोक मरण पावले आणि 180 हून अधिक जखमी झाले. हे घटक आंतरराष्ट्रीय समुदायाचे लक्ष आकर्षित केले आणि अपार्थेडविरूद्ध लढ्यात एक वळण ठरले.
शार्पविलेनंतर, दक्षिण आफ्रिकन सरकारने दडपशाहीची वाढ केली. अनेक ANC नेतृत्वांना अटक करण्यात आली, आणि संघटनेला बेकायदेशीर घोषित करण्यात आले. तरीही, प्रतिकार चालू ठेवला. 1961 मध्ये, ANC ने "उमखोटो वे सिजवे" (नशिबाचे चक्र) नावाची एक लष्करी शाखा तयार केली, जी शासनाविरूद्ध सशस्त्र लढा सुरू करण्यास सुरूवात केली.
नेल्सन मंडेला अपार्थेडविरूद्ध लढ्यातील सर्वात प्रसिद्ध व्यक्तींपैकी एक बनला. त्याला 1962 मध्ये अटक करण्यात आली आणि 1964 मध्ये जीवनाच्या कारावासात sentenced केला गेला. त्याचे बंदीगृह प्रतिकाराचे प्रतीक बनले आणि मंडेला मानव हक्कांसाठीच्या लढ्यात एक प्रतीकामारत बनला, केवळ दक्षिण आफ्रिकेतच नाही तर जगभर. 1990 मध्ये त्याच्या मुक्ततेने देशाच्या इतिहासात एक महत्त्वाचा क्षण ठरला.
आंतरराष्ट्रीय समुदायाने अपार्थेडविरूद्ध लढ्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. 1960 च्या दशकात, अनेक देशांनी दक्षिण आफ्रिकेत आर्थिक आणि सांस्कृतिक निर्बंध लागू करण्यास सुरुवात केली. देशाचे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या क्रीडापथकांना आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांमध्ये वगळण्यात आले, ज्यामुळे दक्षिण आफ्रिकन सरकारवर मोठा दबाव आला. डेसमंड टुटू आणि विननी मंडेला यांसारखे अनेक कार्यकर्तेही लढ्याच्या बाबतीत महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.
1980 च्या दशकात दक्षिण आफ्रिकेत स्थिती तीव्र होत गेली. संप, प्रदर्शन आणि नागरिक असहमतीच्या क्रिया वाढत होत्या. 1985 मध्ये, आणीबाणी जाहीर करण्यात आली, आणि सरकारने लष्करी स्थिती लागू केली, ज्यामुळे आणखी मोठा हिंसा झाला. तथापि, अंतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय दबाव परिणाम दाखवू लागला. प्रदर्शनांची आणि नागरिक असहमतीची क्रिया सुरूच होती, आणि 1989 मध्ये फ्रेडेरिक डि क्लर्क सत्तेत आला, ज्याने सुधारणा आणि विरोधकांशी संवाद सुरू केला.
1990 मध्ये, नेल्सन मंडेला मुक्त झाला आणि देशाच्या भविष्याबद्दल गंभीर संवाद सुरू झाला. डि क्लर्क आणि मंडेला लोकशाहीवर संक्रमणावर काम करण्यास सुरुवात केली. 1994 मध्ये पहिले सार्वभौम निवडणुक होत्या, ज्यामध्ये काळ्या नागरिकांना मतदानाचा अधिकार मिळाला. नेल्सन मंडेला दक्षिण आफ्रिकेचा पहिला काळा अध्यक्ष बनला, जो अपार्थेडविरूद्ध लढ्यातल्या विजयाचा प्रतीक बनला.
अपार्थेडवरील विजयाचा अर्थ हा सर्व समस्यांचे त्वरित समाधान नाही. दक्षिण आफ्रिकेने असमानता, दारिद्र्य आणि सामाजिक तणाव यासारख्या मोठ्या आव्हानांना सामोरे जावे लागले. तथापि, अपार्थेडचा अंत हा अधिक न्याय्य समाजाची निर्मिती करण्यासाठी एक संधी ठरला, आणि देशाने समर्पण आणि पुनर्स्थापनेची सुरुवात केली.
अपार्थेडविरूद्ध लढ्याचे वारसा आजही जिवंत आहे आणि नेल्सन मंडेला आशा आणि शक्तीचा प्रतीक बनला. त्याचे जीवन आणि लढा दुनियाभरातील लोकांना त्यांच्या स्वातंत्र्य आणि मानव हक्कांसाठीच्या प्रयत्नामध्ये प्रेरणा देत आहेत.
جنوب افريقيया मधील अपार्थेडविरूद्ध लढा मानवतेच्या इतिहासातील एक महत्त्वाची पृष्ठ आहे. याने सामूहिक प्रतिकाराची शक्ती आणि आंतरराष्ट्रीय समर्थनाचे महत्त्व दाखवले. दक्षिण आफ्रिकेचा अनुभव दाखवतो की सर्वात कठीण परिस्थितीतही बदल साधता येतो आणि मानवी हक्कांसाठीच्या लढ्यात कोणतीही सीमा नसते. स्वतंत्रता आणि समानतेचा मार्ग हा केवळ ऐतिहासिक प्रक्रियेचा भाग नाही, तर चांगल्या भविष्याकडे सततचे सामर्थ्य आहे.