تاریخی انcyclopedia
اسکندر مقدوني، چې د تاریخ یو له مشهورو فاتحینو څخه دی، یوه مهمه میراث پرېښوده چې تر اوسه د ګڼو قومونو کلتور، سیاست او تاریخ باندې اغیزه لري. د هغه ژوند او مړینه په پاره له اسرارونو او افسانو ډک دی، او همدا وجه ده چې د اسکندر شخصیت د تاریخپوهانو او څیړونکو لپاره ساتونکی پاتې دی. په دې مقاله کې موږ د هغه د مړینې حالاتو، دلایلو او د هغه د میراث پایلو ته ګورو.
اسکندر مقدوني په ۱۰ یا ۱۱ جولاۍ ۳۲۳ کال کې د مسیحي پښو د عمر ۳۲ کلن په خپل امپیرۍ کې، په بابل کې مړ شو. د هغه مړینې حالات د ګڼو افسانو او قیاسونو سره تړلي دي. د هغه د مړینې دلایل مختلفې نظریې لري، چې د ناروغیو، زهرجنولو او حتی د شرابو د زیات مصرف له امله اغیزې شاملې دي.
تاریخ پوهان فرض کوي چې د مړینې دلیل ممکن څو عوامل وي، چې د مالیریاو یا ټیف سره شامل دي. مګر دقیق سبب نامعلوم دی، او تر اوسه پورې ګڼې څیړنې د هغه د مړینې حقیقت معلومولو لپاره ترسره کیږي. د اسکندر مړینه د هغه تابعینو او اردوی لپاره یوه شاک وه، ځکه چې د هغه فتوحات د راتلونکیو موخو او ارادو سره ډکې وې.
د اسکندر مقدوني وراثت ګڼې ابعاد لري، چې کلتوري، سیاسي او نظامي اغیزه شامل دي. د هغه فتوحات د یوناني کلتور او ژبې د خپرولو سبب شوه چې په ټوله ختیځه میانه او د جنوب آسیا کې، چې د هیلنیستي عصر پیل دی.
دغه عصر د یوناني او ختیځه کلتورونو د سنترایز په توګه پېژندل کیږي، چې دا په علم، هنر او فلسفه کې څرګندیږي. د یوناني مستعمراتو، چې د اسکندر لخوا تاسیس شوي، د هیلنیستي کلتور مرکزونه وګرځیدل، چیرې چې مختلف دودونه او نظریات ګډ شول. د مثال په توګه، ښارونه لکه اسکندریه، د علم او کلتور مطرح مرکزونه وګرځيدل، چې د نړۍ له ګوټ ګوټ څخه استادان او فلسفیان راجلب کړل.
د اسکندر سیاسي وراثت هم ډیر مهم دی. د هغه د مدیریت طریقه او د فتوحاتو ستراتیژي د ګڼو حکامو باندې اغیزه درلوده، نه یوازې د پخواني دورې بلکې وروسته پورې هم. د هغه د مړینې وروسته، امپراتورۍ د هغه د جنرالانو (دیادوخوس) تر منځ وویشل شوه، چې د واک او کنټرول لپاره جګړه وکړه. دا د څو هیلنیستي امپراتوریو د رامنځ ته کیدو لامل شو، لکه د سلوکیان او پلویمیان.
که څه هم د هغه امپراتورۍ په چټکۍ سره ماتیږي، د اسکندر نظریات د مختلفو قومونو او کلتورونو د یووالي لپاره ژوندی پاتې شول. د ګڼو وروسته حکامو د هغه له فتوحاتو او مدیریت طریقو څخه الهام اخېستی. د مثال په توګه، رومی امپراتوران هم د خپلو حدو د پراختیا او د مختلف کلتورونو د خپل واک لاندې کولو هڅه کول.
د اسکندر کلتوري اغیزه د وخت په تیریدو سره پیچله شوه. د هغه جګړې د ختیځ او لویدیځ تر منځ د علم تبادله کې مرسته وکړه. فلسفي، علمي او هنري دودونه د هم یادېدل او ګډېدل پیل شول، چې نوو هنري او فکري شکلونو ته لاره کېښودله. د بیلګې په توګه، هیلنیستي مجسمه، معمارۍ او ادبيات د دې کلتوري تبادلې سمبولونه شول.
سربیره پردې، اسکندر د زیاترو وروسته فاتحانو لپاره یوه سمبول وګرځید، لکه جولیوس سیزر او ناپیولن، چې د هغه بڼه د الهام سرچینه وې. د هنري، ادبي او سینما ګڼې آثار د هغه ژوند او لاسته راوړنو ته وقف شوې، چې د هغه اوږد مهال اغیزه د کلتور په وړاندې روښانه کوي.
د اسکندر مقدوني مړینه یوه دورې پای ته ورسوله، مګر د هغه وراثت د بشریت په تاریخ کې ژوندی پاتې دی. د هغه فتوحات، سیاسي اصلاحات او کلتوري لاسته راوړنې په ګڼو تمدنونو باندې نه مښتي نښې پرېښوده. اسکندر مقدوني په تاریخ کې یوه له تر ټولو اغیزمنو شخصیتونو څخه پاتې دی، او د هغه ژوند او کار د نړۍ په کڅوړو کې د خلکو لپاره دلچسپی او ستاینه راپاروي.