تاریخی انcyclopedia
په ارجنتاین کې ملکي جګړې هغه څو شخړې دي چې په نولسمه او شلمې پېړۍ کې د هیواد په دننه کې رامنځته شوې، په عمده ډول د سیاسي، اقتصادي او ټولنیزو اختلافاتو له امله. دې جګړو د ارجنتاین په تاریخ کې ژور اثر ټوک کړی، په دې کې د دې هیواد سیاسي او کلتوري هویت رامنځته کړی.
ارجنتاین په ۱۸۱۶ کال کې له هسپانیې خپلواکي ترلاسه کړه، خو وروسته له دې هیواد له داخلي شخړو سره مخ شو. د ملی هویت او سیاسي جوړښت د نشتوالي له امله، مختلفې ډلې د ځواک او اغیزې لپاره جګړه پیل کړه. اصلي اختلافات د فدرالیستانو او یوې واحدې ادارې پلویانو ترمنځ رامنځته شول.
فدرالیستان د ولایاتو لپاره د خودمختارۍ او د واک د غیر مرکزیت غوښتنې ولري، په داسې حال کې چې واحد ادارې پلویان د قوي مرکزي حکومت غوښتونکي وو. دغه تناقض د ډېرو شخړو لپاره بنسټ جوړه کړی.
د مختلفو سیمو اقتصادي ګټې هم د شخړو لامل شوې. کلیوال او لوی ځمکمالکان اکثره وخت مختلف هدفونه او ګټې لرل، چې د دوی ترمنځ د تنش لامل وګرځېد.
په ارجنتاین کې څو بنسټیزې ملکي جګړې شوې، چې له دې ډلې څخه تر ټولو مهمې دا دي:
که څه هم دا جګړه عموماً د ملکي جګړې په توګه نه ګڼل کیږي، دې د راتلونکو شخړو لپاره بنسټونه ایښې. د خپلواکۍ د مبارزې په پروسه کې بیلا بیلې نظامي او سیاسي ډلې رامنځته شوې، چې د نورو اختلافاتو رامنځته کولو لپاره لامل شوې.
د خپلواکۍ وروسته، د فدرالیستانو او واحد ادارې ترمنځ شخړه ځانګړې تیرې شوه. په ۱۸۲۰مه لسیزه کې ګڼې جګړې وشوې، چې د توکمان په جګړه (۱۸۲۱) او د کاسروس په جګړه (۱۸۲۶) شاملې دي.
دا شخړه هم د ارجنتاین دننه اختلافات په ګوته کوي، چرته چې فدرالیستان د یورګوی حکومت ملاتړ کاوه، پداسې حال کې چې واحد ادارې پلویان د اپوزیسیون ځواکونو ملاتړ کاوه. ارجنتایني فدرالیستان، چې د خواوان مانیول د روساس لخوا مشري کیدل، په یورګوی کی سیاست کې فعاله مداخله کوله.
که څه هم دا شخړه نړیواله وه، ارجنتاین دې لپاره مهمه ونډه درلوده، چې برازیل او یورګوی د پاراګوایي پر ضد ملاتړ کوي. جګړې د ارجنتاین په داخلي چارو باندې جدي اغیزه درلوده، د اقتصادي او سیاسي پایلو په ګډون.
ملکي جګړو په ارجنتایني ټولنه باندې ډیر اغیز کړی، چې دا د نفوس ترمنځ د زیاتې مرګ ژوبلې او زیرمه د زیان لامل شوی. جګړو د خلکو په ذهنيت کې ژور زخمونه پرې ایښي او د هیواد سیاسي کلتور جوړ کړی.
د ملکي جګړو وروسته، په ارجنتاین کې نوې سیاسي کړنلاره جوړ شوه. په ۱۸۵۳ کال کې د اساسي قانون تصویب وشو، چې د دولتي ادارې د جوړښت او د واک د تنظیم لپاره اساسي بنسټونه رامنځته کړل.
شخړو هم د ارجنتاین ټولنیز جوړښت باندې اغیزه وکړه. د مختلفو ډلو ګډون په جګړو کې د نوي طبقي — منځنۍ طبقې رامنځته کولو ته لاره هواروي، چې بیا د کلتوري بدلونونو او د تعلیم پرمختګ باندې اغیزه لري.
په ارجنتاین کې ملکي جګړو د دې هیواد په تاریخ کې یوه مهمه برخه رامنځته کړه، چې د هیواد په سیاسي او ټولنیز جوړښت کې ژور اثر پریښود. د فدرالیستانو او واحد ادارې ترمنځ شخړې، او د نړیوالو جګړو لپاره ګډون، د اوسنۍ ارجنتاین جوړښت کړې، چې دا د دموکراتیک پرمختګ لاره ټاکلې.