تاریخی انcyclopedia
د فدرالیستانو او واحدیستانو ترمنځ جګړه د ارجنټاین په تاریخ کې یوه مهمه مرحله ده چې د 1814 څخه تر 1880 کال پورې وخت نیسي. دغه جګړه د سیاسي واک او د هېواد د حکومتي جوړښت د شکل په اړه د مبارزې پایله ده. فدرالیستان د واک د غیرمتمرکز کولو په هڅه کې وو، په داسې حال کې چې واحدیستان د متمرکز حکومت او متحدې ملي تګلارې لپاره غوښتنې درلودې. دغه تضادونه ژورې ټولنیزې، اقتصادي او کلتوري ریښې لري، او د دې پایلې لاهم د ارجنټاین په سیاست کې احساس کیږي.
د 1810 کال له هسپانیا څخه د خپلواکۍ تر لاسه کولو وروسته، ارجنټاین د دې پوښتنې سره مخ شو چې څنګه خپل حکومت جوړ کړي. په دې تناظر کې، دوه لویې سیاسي ډلې رامنځته شوې:
دغه اختلافات ژر تر ژره د څرګندې مخامخۍ لامل شول، ځکه هره خوا د هېواد په اداره کې خپل نظریات تاسیسولو هڅه کاوه.
جګړه په 1814 کال کې پیل شوه او څو مرحلو له لارې تیره شوه، چې هره مرحله د مهمو وسله والو شخړو او سیاسي بدلونونو سره مل وه.
د جګړې لومړي پړاو د 1814–1820 کالونو ترڅ کې پیژندل شوی، کله چې د محلي ځواکونو ترمنځ شخړې شوې. فدرالیستان او واحدیستان د کلیدي ولایتونو، لکه بوینس آیرس او کوردوبا، کنټرول لپاره وجنګیدل. د دې دورې مهمې جګړې د توکاؤمبو او کوردوبا جګړې وې.
په 1820 کال کې د واحدیستانو د ماتي وروسته، فدرالیستان موقتي توګه د حکومت کنټرول په خپل لاس کې ونیولی. خو د هغوی بریا اوږدمهاله نه وه، او په 1826 کال کې واحدیستان بیا د سرپرستانو د شخصیتونو لکه برناردینو ریواداویا له خوا مشرۍ کې یاغي شول، چې د واحده ارجنټاین لومړی ولسمشر شو. مګر په 1827 کال کې د هغه حکومت پای ته ورسېد، کله چې فدرالیستان بیا خپل واک بیا ترلاسه کړ.
د 1830مو کلونو څخه، د جګړې دویم پړاو پیل شو، چې د 1831–1852 کلونو ترمنځ وخت نیسي. دا دوره د تېرو شخړو او د دواړو ایديالوژیو د ملاتړ کوونکو ترمنځ د واک لپاره د جګړو له امله مشهور شوه.
په 1829 کال کې، ډومینګو فاوستینو ساریمنټو، د فدرالیستانو یو له مشران، د بوینس آیرس په توګه واک ته ورسید. هغه یوه دیکتاتوري تاسیس کړه، چې په کې د واحدیستانو پر وړاندې سختې تدابیر درلودل. دا د یو شمېر یاغیو او شخړو لامل شو، په شمول د 1835 کال دوهم یاغی چې د واحدیستانو مشر، ایسټیبان ایشیوریا، په اداره کې وو.
د فدرالیستانو ترمنځ د داخلي اختلافاتو سره سره، هغوی د حکومت کنټرول ته دوام ورکړ. د 1840مو کلونو په پای کې، د فدرالیستانو او واحدیستانو ترمنځ مخامخۍ د انتقالي ټکی ته رسېدلي، او د سولې خبرې بې پایلې وې.
په 1852 کال کې، د څو کلونو جنګ وروسته، فدرالیستان او واحدیستان د توافق سره سلا شول. څو تړونونه لاسلیک شول، چې نوي اساسي قانون او د ارجنټاین اتحاد تاسیس ته لار هواره کړه.
په 1853 کال کې یوه نوې اساسي قانون تصویب شوه، چې د فدرالي سیسټم د مدیریت تعریف وکړ، چې غیرمتمرکز حکومت او د ولایتونو حقونه تأمینوي. دغه اساسي قانون د اوسنيو ارجنټاین دولتي جوړښت د تاسیس لپاره بنسټ و.
جګړې د ارجنټاین په تاریخ کې ژور اثر پېښ کړ. نظامي عملیاتو د زیربناوو تخریب، ګڼې ژوندونه واخستل او هېواد د اقتصادي بحران په حالت کې پرېښود. سیاسي اختلافات لاهم موجود ول، او د فدرالیستانو او واحدیستانو ترمنځ جګړې د ارجنټاین د سیاسي سیستم پرمختګ ته څو لسیزې وړاندې ټاکلی دی.
د فدرالیستانو او واحدیستانو ترمنځ جګړه د ارجنټاین په تاریخ کې یوه مهمه لحظه شوه، چې د دې سیاسي جوړښت او ټولنیزې اړیکې ټاکل شوې. دغه تضاد د واک او نفوذ لپاره د مبارزې پېچلتیا ښیي، کوم چې لاهم د هېواد په اوسنۍ سیاسي بحثونو کې اوسیږي. د دې جګړې اهمیت نشي نادیده کیدلی، ځکه چې دا د ارجنټاین دولت او د هغې سیاسي پیژندګلوي بنسټونه جوړ کړل.