تاریخی انcyclopedia
غنا د یوې بډاینې او متنوعة تاریخ لرونکې هیواد دی، چې په کې د تاریخي شخصیتونو رول د ارزونې وړ دی. دغه خلک د هیواد او د هغې د خلکو پرمختګ باندې اغیزه کړې، او د دوی د هڅو له امله غنا په استعماري تیر تاريخ کې له ستونزو نه وتلې، آزاد شوي او د لویدیځې افریقا له غوره هیوادونو څخه شوې. په دې مقاله کې موږ د غنا د هغو مشهورو تاریخي شخصیاتو سره آشنا کېږو چې د هیواد په کلتور، سیاست او اقتصاد کې خپل ونډه لري.
د غنا له ټولو مشهورو تاریخي شخصیتونو څخه یو کوامي نکرومه دی — د هیواد لومړنی ولسمشر او د آزاد غنا بنسټګر. نکرومه د غنا د برتانوي استعماري سلطې د آزادولو په کې مهمه ونډه لرله او د افریقا د استقلال په حرکت کې یوه مهمه څېره شوه. هغه د ۱۹۰۹ کال سپتمبر پر ۲۱ نېټه د سوداګر په کورنۍ کې په نټونا ښار کې وزېږېد.
نکرومه په بریتانیا کې تعلیم ترلاسه کړ، چیرته چې یې د اقتصاد او سیاست estudio کاوه په لندن پوهنتون کې. په همدې کلونو کې هغه د پانا افریقانیزم نظریات سره آشنا شو او د سیاسي فعالیتونو لور ته لاړ. په ۱۹۴۷ کال کې هغه د "اتحاد کانګریس" د سیاسي ګوند مشرف شو چې د غنا د استقلال لپاره هڅه کوله.
د ګڼ شمېر اعتراضونو او د تور پوستو میشتو خلکو د حقونو لپاره د مبارزې وروسته، د ۱۹۵۷ کال د مارچ پر ۶ نېټه غنا د تیاره قاره لومړۍ هیواد شوه چې استقلال یې ترلاسه کړ. نکرومه د دې هیواد لومړنی ولسمشر شو، او د هغه سیاست د هیواد د مدرنیز کولو، د تعلیم او بنسټیزو چارو د پرمختګ او د یو افریقایي قاره د جوړولو په اړه و. مګر، په هغه کې د بریالیتوبونو سره سره، نکرومه له داخلي او خارجي ستونزو سره مخ شو، او په ۱۹۶۶ کال کې یې د یوه نظامي کودتا له امله پرځېد.
یایا بوها (د ۱۹۳۹ کال د جون ۱۸ مه) — د غنا په تاریخ کې یوه بله مهمه څېره ده. بوها په ۱۹۶۶ کال کې ولسمشر شو، وروسته له دې چې کوامي نکرومه پرزوړ شو. هغه یوه نظامي مشر و او د کودتا له لارې په قدرت کې راغی چې ټول هیواد یې د سیاسي بې ثباتۍ حالت ته پرېښود.
بوها د غنا د ټولنیز-اقتصادي حالت ښه کولو لپاره بنسټیز اصلاحات پیل کړل. هغه د اقتصاد په ډیرو کلیدي سکتورونو کې ملیت څخه مستقیم بشپړیدل رامنځته کړل، چې د بانکدارۍ سکتور هم شامل و، او هڅه یې وکړه چې د ګاونډیو هیوادونو سره اړیکې جوړې کړي. د هغه د هڅو سره سره، د هیواد ثبات لنډ و، او فساد او اقتصادي ستونزو یې him ته د استعفا لامل شو په ۱۹۷۲ کال کې.
بهر حال، یایا بوها په تاریخ کې خپل اثر پریښود او د هغو کسانو له ډلې دی چې د غنا د سیاسي وضعیت د بنسټیزو بدلونونو په هڅه کې وو، او د هغه حکمراني په پراخه توګه د غنا په وروسته له آزادیدو دور کې د موجوده پیچلتیاو انځور دی.
اینستا اکوجا د غنا له ترټولو اوچتو پوهانو څخه و، چې د فلسفې او کلتور په برخه کې یې کارونو د افریقایي فکر په پرمختګ کې مهم اغیزه درلوده. اکوجا په ۱۹۲۱ کال کې په غنا کې وزېږېد، او د بریتانیا له زده کړې نه وروسته د پانا افریقانیزم او د افریقایي هیوادونو د استقلال فعال ملاتړ کوونکی شو.
هغه د کلتوري هویت، ضد استعماري مبارزې، او د افریقا په نړیواله کچه کې د رول په اړه د خپلو کارونو لپاره مشهور و. د هغه کتابونه، لکه "د غنا فلسفه" او "افریقایي کلتور او ایدیالوژي"، د قاره په ګڼ شمېر فکر کونکو کې د الهام بنسټیزې سرچینې ګرځېدلي. اکوجا په ټولنیزه ژوند کې فعاله ونډه اخلي او د تعلیم او کلتوري پوهه د پرمختګ لپاره هڅه کوي، چې په غنا کې د بشري علومو په پرمختګ باندې د پام وړ اغیزه وکړه.
ریتا مارکټ، چې په ۱۹۴۰ کال کې وزېږېدلې، د غنا په سیاسي ژوند کې د مهمه نقش درلودونکي لومړۍ ښځو څخه یوه وه. د استقلال د مبارزې په کلونو کې، هغې په سياسي حرکت کې فعاله ونډه اخیستې، او د ښځو د حقونو لپاره د برابري او حکومتونو کې د ګډون غوښتنې ملاتړ کوونکی شوه. د هغې فعالیت د ښځو لپاره د وضعیت ښه کولو په هدف مختلفو سازمانونو رامنځته کولو لامل شوی.
ریتا مارکټ هم د غنا د پارلمان یوه له لومړنیو غړو څخه وه، او د خپلې سیاسي مځکې په ترڅ کې هغې د ښځو وضعیت ښه کولو، د تعلیم او روغتیا د پرمختګ انځور غوښتنې ترسره کړې. د ښځو د حقونو لپاره د هغې مبارزه په غنا او بهر کې فعالیت کیږي، چیرته چې د هغې هڅې په نړیواله کچه پیژندل شوي.
نانا آکوفو-Addo د غنا اوسنۍ ولسمشره ده، چې د خپلې دندې له پیل کیدو راهیسې په ۲۰۱۷ کې د هیواد اقتصاد په پرمختګ او د ډیموکراسۍ پیاوړتیا کې فعاله ده. آکوفو-Addo د ۱۹۵۴ کال د مارچ په ۲۹ نیټه وزېږېد او د دیموکراسیو انتخاباتو له لارې ولسمشر وټاکل شو چې د غنا د سیاسي نظام ثبات ښیي. هغه هم څو ځله د بهرنیو چارو وزیر او د هیواد د عدلیې وزیر وو.
د هغه د کار یوه له لومړنیو لومړیتوبونه د کوچنیو او منځنیو سوداګرو ملاتړ، د تعلیم او بنسټیزو چارو ښه والي له لارې د اقتصاد پرمختګ دی. آکوفو-Addo فعال دی د بهرنیو پامونو جذبولو لپاره او افریقا د نورو هیوادونو سره د اشتراک رغونکي اړیکو پراخول. هغه د خپلو مخکینیو هڅو شتمن کوي، او په ورستیو وختونو کې د هغه حکومت د فساد سره پرمخ یو احساساتي مبارزه کوي او په ټولنیزه پالیسي کې توازن ساتلو هڅه کوي.
د غنا مشهوره تاریخي شخصیتونه د هیواد او قاره په تاریخ کې یوه نه زغمل کیږي لمر پښې ایښې. دغه خلک د استقلال په مبارزه کې، د یو سیاسي او ټولنیز نظام جوړولو کې مهم رول لوبولی، چې نن ورځ هم پرمختګ کوي. غنا د تاریخ د پیچلو مرحلو له لارې تېرېدلی، او د کوامي نکرومه، یایا بوها او ریتا مارکټ په څیر رهبرانو رول د یوې کلتورې میراث او نړیواله پوزیشن لرونکي ملت جوړولو لپاره مهم و او دی.