تاریخی انcyclopedia
د تیلو څراغ - یوه له لومړنیو مصنوعي رڼا سرچینو څخه ده، چې د خلکو ژوند یې په پام کې نیولو سره ډیر بدلون راوست. د دې تاریخ لسګونه کاله لري، او د دې وسیلې لومړی یادونه د عیسوي صلیب پخواني زمانې پورې اړوند ده. د تیلو څراغ اختراع د بشري تمدن په پرمختګ کې ستره اغیزه وکړه، د خلکو د فعالیت وختونه د لمر لویدو وروسته وغزول.
د تیلو څراغونه د پخواني نړۍ په اړه اختراع شوي وو، او بېلابېلې بڼې او جوړښتونه درلودل. تر ټولو لومړۍ ورژن په پخوانۍ مصر کې رامینځته شوې وه. دا وسیله د سونګ په توګه د نبات یا حیواناتو تیلو څخه کار اخیسته. د تیلو څراغونه د شمعو او مشعلونو په پرتله چې په دې مخکې کارول کیدې، لږ مؤثر او ژر سوځیدونکي وو، پداسې حال کې چې د تیلو څراغونه ډیر اوږدمهاله او ثابت رڼا سرچینه وړاندې کوله.
د کلاسیک تیلو څراغ د تېلو د ذخیره کولو کونډ، فتله او د ارضی مشتعل کیدو سرچینه لري. فتله عموماً د کالیو د موادو څخه جوړه شوې وه، چې تیلو جذبوي او په کونډ کې ایښودل شوې ده. د فتیلې د اور اخیستلو وروسته، تیلو ورو ورو تبخیر کیږي او اوریږي، چې رڼا تولیدوي. مهمه خبره دا ده چې د تیلو څراغونو جوړښت د ساده بڼو نه چې د خښتو نه جوړ شوي تر پيچلو میکانیزمونو پورې حالت لري، لکه د برنج یا نقره.
په وخت سره د تیلو څراغونو جوړښتونه ښه شوي. په منځنیو پیړیو کې، څراغونه په اروپا او ختیځ بحرې کې پراخ و. مختلفو کلتورونو د دې وسیلې خپل نسخې وده کړې. د بیلګې په توګه، پخوانی رومیان د ښایسته عناصر سره څراغونه کارول، چې یوازې د رڼا سرچینې په توګه نه بلکې د هنر شیانو په توګه هم خدمت کوي.
د تیلو څراغونه یوازې په کور دننه نه بلکه په عامه ځایونو کې هم کارول کیدل، چې معبدونه، تیاترونه او سړکونه شامل دي. په ځینو کلتورونو کې، دې حتی ریتوالیتیک ارزښت درلود او د جشن یا مراسمو په وخت کې کارول کیدلې. خلک د خپلو هستوګنو روښانه کولو لپاره څراغونه استعمالول، چې د شپې په تیاره وخت کې د اجتماعي ژوند پرمختګ ته وده ورکوي، چې د امنیت او آرامتیا زیاتوي.
د تیلو څراغونه د رڼا او پوهې یوه مهمه نښه شوه. په مذهبي دودونو کې اکثره د رڼا او روحانیت سره تړاو لري. په مختلفو کلتورونو کې د تیلو څراغونو په اړه په هنر او ادبیاتو کې بې شمیره یادونې شته، چې د بشریت لپاره د دوی اهمیت او د کلتور او فلسفې باندې د هغوی تاثیر په ګوته کوي.
په نولسمه پیړۍ کې د بریښنا د اختراع سره، د تیلو څراغونه ورو ورو خپل اهمیت له لاسه ورکول. برقي رڼا د خوندیتوب، مؤثریت او اسانتیا کې زیات پرمختګ وړاندې کړ. که څه هم د تیلو څراغونه لاهم په ځینو برخو کې کارول کیږي، د بیلګې په توګه په کیمپونو کې، او کولی شي د ډیزاین او انتيک یوه برخه شي.
نن ورځ د تیلو څراغونه د زیور په توګه او د رومانتيک فضا د رامینځته کولو لپاره نوې مشهورتیا لري. تولیدونکي د مختلفو بڼو او سټایلونو تیلو څراغونو پراخ انتخاب وړاندې کوي، چې کولی شي د داخلي فضا لپاره روښانه اضافه شي. هنرمندان هم ځانګړي لاسته راوړنې جوړوي، چې د دې پخوانۍ وسیلې ښکلا او نرمښت په ګوته کوي.
د تیلو څراغ یوازې د رڼا یوه سرچینه نه ده، بلکې د بشري تاریخ یوه مهمه برخه ده. دې د خلکو ورځني ژوند بدل کړی او د کلتور او هنر په تاریخ کې یې خپل اثر پاتې کړی. سره له دې چې ټیکنالوژیک پرمختګ شوی، د تیلو څراغونه لاهم د انسانیت د میراث مهمه برخه پاتې کیږي.