تاریخی انcyclopedia
د ادوميانو تمدن د قديم نږدې ختیزې سیمې یوه له مهمو کلتورونو څخه وه، چې د اوسنیو اردن او سعودي عربستان په سیمه کې موجوده وه. ادوميانو، لکه څرنګه چې د دوی ګاونډي ملتونه، د دې سیمې تاریخ کې مهم رول درلود، د سوداګرۍ لارو او پرمختللو اقتصادي او کلتوري دودونو له امله. د دوی وراثت تر اوسه پورې د آرکیالوژیکو او تاریخي ټولنو پام ځانته را اړوي، چې د دې ځانګړي تمدن په پیچلو پروسو پوهیدو هڅه کوي.
ادوميانو د لومړۍ پیړۍ په لمړیو نیمه کې رامنځته شول، او د دوی دولت ادوم د مړو سمندر د جنوب لورې ته موقعیت درلود. د "ادوم" نوم له پخواني عبراني لفظه دی چې معنی یې "سرخ" دی، چې کیدی شي د دې ساحې د سرخ ځمکې سره تړاو ولري. د سونزو په اوږدو کې ادوم بېلابېلو بدلونونو سره مخ شوی، چې د یرغلونو، جګړو او داخلي شخړو شامل وو، مګر تل یې خپل ځانګړی کلتوري هویت ساتلی دی.
د ادوميانو سیاسي سیستم ملوکي و، چې د پاچا یوه ټولیزه واک درلود. د ادوم پاچاهان، لکه کښتان پاچا، تاریخي شواهد پریښي دي چې په کتب او آرکیالوژیکي موندنو کې ساتل شوي دي. مشاوران او مشران چې د مختلفو قبایلو او کورنیو نمایندګي کوي، د دولت په اداره کې مهم رول درلود، چې د خلکو په سیاسي پروسو کې د ګډون یو ټاکلی سطحه رامینځته کړی.
د ادوميانو اقتصاد د کر، څاروی پالنې او سوداګرۍ پر بنسټ جوړ شوی و. هغوی جوار، گندم او زیتون کښت کول، او د منښو او پسونو پالنه یې کوله، چې دوی ته د خوراک او پنبې فراواني برابره کړه. ادوميانو په نړیواله سوداګرۍ کې هم مهم رول درلود، چې د عربستان ټاپو وزمې او مدیترانه سمندر ترمنځ د سوداګرۍ لارو پیوند جوړ کړ. ښاري مرکزونه لکه پیترا د مهمو سوداګریزو مرکزونو په توګه و، چیرته چې توکي لکه ګلاب، پارچه او فلزات تبادله کیدل.
د ادوميانو کلتور په خپله مذهب کې ژور ریښې درلودې. هغوی د ګڼ شمېر خدایانو عبادت کاوه، چې پکې ځانګړی خدای کوش ځای لري. مذهبي مراسم قربانۍ او جشنونه شامل ول، چې د دوی باورونو او دودونو پراخ عکس العمل ښیي. د مذهبي ژوند په اداره کې پوالان مهم رول درلودل، چې مراسم یې ترسره کول او د خلکو او الهیانو ترمنځ اړیکه ساتل.
آرکیالوژیکي موندنې ښيي چې ادوميانو د کؤرخۍ او فلز کارۍ له پلوه ښکلي تولیدات جوړ کړي، او پیچلي ډیزاین سره یې هنرونه جوړ کړي. د ادوم په سیمه کې موندل شوي دا آرتیفاacts د دوی کلتوري دودونو او د مهارت سطحې په بشپړه پوهیدو کې مرسته کوي.
د ادوميانو معماري وراثت کې قلعې، معبدونه او د اوسیدونکو ودانۍ شاملې دي، چې له محلي ډبرو څخه جوړې شوي. قلعې، لکه د ادوم مشهوره قلعه، د بهرنیو دښمنانو وړاندې د ساتنې لپاره خدمت کوله او د انسانانو امنیت یقیني کاوه. معبدونه، چې د دوی خدایانو ته وقف شوي، د عبادت او ټولنیزو ژوند مهم مرکزونه وو. معماري عناصرو، لکه قوسونه او کالمونه، د ادوميانو د لوړ ساختماني مهارت لوړه کچه ښیي.
ادوميانو د ګاونډیو ملتونو سره، لکه اسراییلیانو، امونیانو او موابیتانو، پیچلي اړیکې درلودې. دا اړیکې د سوداګرۍ او ګډې کړیو څخه تر شخړو او جګړو پورې توپیر درلود. په انجیل کې د ادوم او اسراییل ترمنځ د شخړو په اړه ډیر یادونې شوي، چې د دوی پیچلي سیاسي او پوځي اړیکې منعکس کوي. د بهرنیو تهدیداتو په ځواب کې ادوميانو خپلې ښارګونې پیاوړې کړې او نظامي چارو پرمختګ ورکړ، دغه راز یې یوه اردو جوړه کړه چې د دوی ګټو ساتلو لپاره توانمندي ولري.
که څه هم د ادوميانو تمدن د میلادي لومړۍ پیړۍ پورې راکښتی، مګر د دوی وراثت لاهم ژوندی دی. په اوسني اردن او سعودي عربستان کې آرکیالوژیکي کښته کیدنې د دوی کلتور، رواجونه او لاسته راوړنې مطالعه کولو ته اجازه ورکوي. د ادوم په سیمه کې ښه نوشتونه او آرتیفاacts ورکړل شوي چې د ادوميانو ژوند، مذهب او هنر په اړه بصیرت وړاندې کوي.
اوسني څیړونکي د ادوميانو پر راتلونکو تمدنونو اغیزو او د دوی په کلتور او تاریخ کې د ونډې پر مطالعه کولو بوخت دي. د دوی په معمارۍ، هنر او سوداګرۍ کې لاسته راوړنې د نږدې ختیزې سیمې د ګڼو خلکو پر کره مڼه باندې اغیزه کړې ده.
د ادوميانو تمدن د نږدې ختیزې سیمې تاریخ یوه مهمه برخه ده، او د دوی کلتوري وراثت لاهم د څیړونکو او دیندارانو پام ځانته رااړوي. د ادوميانو مطالعه د پیچلو تاریخي پروسو پوهیدو کې مرسته کوي چې اوسنی ټولنه او د هغې کلتوري دودونه جوړولو کې مهم ځای لري. دغه وراثت د دې سیمې شتمنې تاریخ، تنوع او د قدیمو ملتونو ترمنځ اړیکو د نشاندهي کولو کلید دی.