تاریخی انcyclopedia
د اردن تاریخ څو زرو کلونو پورې غځېدلی، او دغه هیواد په ختیځ منځۍ کې د ډیرو تاریخي پیښو او کلتوري بدلونونو شاهده ده. له پخوانیو تمدنونو څخه تر معاصر دولت پورې، اردن یوه بډایه تاریخ لري چې د هغې معاصر ټولنې او سیاست په ډیرو برخو کې ټاکي.
د معاصر اردن سیمه له پخوانیو وختونو راهیسې آباد ده. دلته داسې تمدنونه شتون درلود لکه عمون، مواب، او ادومیان. په ۷ قرن مخکې له زېږېدو کې د عمون پاړسي تاسیس شو، چې مرکز یې د عمون ښار (معاصر أممان) و. دغه دولت د سوداګرۍ او کرنې له امله تر ټولو ځینو سیمو پورې پراختیا وموندله.
په ۴ قرن مخکې له زېږېدو کې اردن د مقدونيانو تر اغېز لاندې راغی وروسته له دې چې الکساندر د دې ځای فاتح شو. د هغه د مرګ وروسته، سیمه د مختلفو هیلینستي حکومتونو برخه شوه، چې سلاویان پکې شامل وو. دا وخت د کلتور، ژبو، او دینونو د اختلاط سره نښلول شوی.
له ۶۳ کلونه مخکې له زېږېدو راهیسې، اردن د رومي امپراتورۍ برخه شوه، او د یهودیې ولایت برخه وګرځېد. رومیانو د بنسټیزو جوړښتونو، لارو او ښارونو لکه جرش او پترا جوړولو ته پرمختګ ور وکړ. دغه ښارونه د خپلې معمارۍ او کلتوري لاسته راوړنو له امله مهم سوداګریز مرکزونه شول.
کله چې د رومي امپراتورۍ سقوط په ۴ قرن وروسته له زېږېدو کې وشو، اردن د بیزانس امپراتورۍ برخه شوه. مسیحت د غالب دین په توګه بدل شو، او ګڼې کلیساوې جوړې شوې. دغه دوره د داخلي شخړو او د واک د جګړو له مخې هم څرګندې شوې.
په ۷ قرن کې، د عربي فتحو سره، اردن د خلافت برخه شوه. اسلام په دې سیمه کې ژر پړاوونه واخیستل، او نوې دین محلي کلتور او ټولنې باندې غښتلی اغېز درلود. ښار، چې په دې دوره کې ځانګړي اهمیت پیدا کړ، معان و، چې مهم سوداګریز مرکز شو.
په راتلونکو پېړیو کې اردن د مختلفو سلطنتونو شاهد و، لکه امویان او عباسیان، چې پر سیمه کې یې خپل اثر پرېښود.
له ۱۵مې پیړۍ راهیسې، اردن د عثماني امپراتورۍ برخه شوه. عثمانیان په سیمه کې څلور سرمشريزې حکم چلوي، چې د سیاسي ثبات او سوداګرۍ ودې ته یې وده ورکړه. په دې وخت کې نوي لارې، پلونه، او نور بنسټیز جوړښتونه جوړ شول.
خو د ۱۹مې پیړۍ په پای کې، د عثماني واک کمزوری کېدل پیل شول، چې د عربي ملتونو تر منځ د ملي احساساتو د زیاتیدو او استقلال غوښتنې لامل و. د لومړۍ نړیوالې جګړې په جریان کې، د عثماني واک پر وړاندې عربي پاڅونونه ډیر فعال شول، او اردن د جګړې میدان شوه.
د لومړۍ نړیوالې جګړې په پای ته رسېدو سره په ۱۹۱۸ کې، اردن د بریتانوي امتیاز برخه شوه. دغه دوره د سیاسي نامعلومیت او د مختلفو قومونو او مذهبي ګروپونو ترمنځ د شخړو له مخې ځانګړې شوې. د بریتانوي اداري له ستونزو سره مخ شو، او په ۱۹۲۱ کې د امیر عبدالله په مشرۍ د ترانس اردن امیریت تاسیس شوه.
په ۱۹۴۶ کې، ترانس اردن بشپړ استقلال ترلاسه کړ او د اردن په نوم بدل شو. نوې دولتي جوړښت د اساسي قانوني سلطنت پر بنیاد ولاړ و، او عبدالله اول د اردن لومړنی پاچا شو. مګر د ۱۹۴۸ کال د اسرائیلو سره د جګړې وروسته، اردن خپله یوه برخه، چې د اردن غاړې لویدیځ دی، له لاسه ورکړه.
په راتلونکو لسیزو کې، اردن د مختلفو چلنجونو سره مخ شو، لکه اقتصادي ستونزې، په ختیځ منځۍ کې ګډوډي، او د ځینو ګاونډیو هیوادونو څخه د کډوالو تودوخه. په ۱۹۶۷ کې، اردن د اسرائیل سره د شپږ ورځنۍ جګړې په پایله کې یوه برخه له لاسه ورکړه.
په هرصورت، اردن د نورو عربي هېوادونو په پرتله نسبي ثبات ساتلی دی. پاچا حسین، چې له ۱۹۵۲ تر ۱۹۹۹م پورې حاکم و، اصلاحات یې رامنځته کړل او اقتصادي پرمختګ ته یې هڅه وکړه. د هغه میراث خلیفه، پاچا عبدالله دویم، پدې سیاست کې دوام ورکوي چې د دیموکراسي تقویه او د هېواد پرمختګ لپاره دی.
د اردن تاریخ د سختۍ، تطابق، او د پرمختګ هڅې تاریخ دی. د مختلفو ازموینو او بدلونونو له لارې تیریدو وروسته، دغه هیواد نن ورځ د ختیځ منځۍ پلیتی خپلې یوه مهمه برخه ده. د ټولو چلنجونو سره سره، اردن د ثبات، خوشحالۍ، او د خپلو اتباعو د ژوند کیفیت بهبود ته دوام ورکوي، په دې سره چې خپل کلتوري میراث او هویت ساتي.