تاریخی انcyclopedia
د کانګو جمهوریت (کانګو-برازاویل) تاریخ د روښانه شخصیتونو سره ډک دی، چې د هیواد په سياسي، کلتوري او ټولنیزه ژوند کې یې خپل اثر اچولی. د دې شخصیتونو څخه زیاتره یې د خپلواکۍ د مبارزې په بهیر کې کلیدي رول درلود، همدارنګه د کانګو د سياسي او کلتوري هویت په جوړولو کې هم. په دې مقاله کې به د هیواد تر ټولو اغیزمن او مشهور تاریخې شخصیتونه وڅیړو، چې میراث یې لا تر اوسه په معاصر کې اغیز لري.
پاتریس لومومبا، که څه هم د ګاونډي زایر (اوس مهال د کانګو دیموکراتیک جمهوریت) په تاریخ کې 중앙ي شخصیت دی، د مرکزي افریقا د ټولې آزادۍ په مبارزه کې د سیاسی فکر او حرکت باندې مهم اثر ولري، چې کانګو جمهوریت هم په دې کې شامل دی. لومومبا د آزاد زایر لومړی لومړی وزیر و، مګر د هغه سياسي ژوند په تراجیک ډول پای ته ورسید - هغه په ۱۹۶۱ کال کې وژل شوی و. سره له دې چې د هغه ژوند لنډ او مرګ یې تراجیک وه، لومومبا د آزادۍ او ټولنیز انصاف په مبارزه کې یوه نښانه شو.
فولبرټ یولو د کانګو جمهوریت لومړی ولسمشر و، چې په ۱۹۶۰ کال کې د فرانسې څخه خپلواکي تر لاسه کړه. د هغه ولسمشرۍ دوره (۱۹۶۰–۱۹۶۳) د هیواد د مدرنیزېدو او د ملي هویت د جوړولو هڅو سره مشخصه وه. مګر د هغه حاکمیت هم د اپوزیسیون پر وړاندې سختو ځورونو او مالي فساد سکینډلونو له امله یاد شوی. په ۱۹۶۳ کال کې هغه د پوځي کودتې په نتیجه کې بدل شو، وروسته له دې په تبعید کې لاړ. سره له دې چې د هغه سياسي ماضی پورته بحث کې متنازع و، د هغه شخصیت د کانګو تاریخ یوه مهمه برخه پاتې کیږي.
دینی ساسو-نګیسو د کانګو جمهوریت یو له تر ټولو اوږدو ژوندیو او اغیزمنو سیاسي مشران دی. هغه په ۱۹۷۹ کال کې د پوځي کودتې وروسته لومړی ولسمشر شو، او بیا په ۱۹۹۷ کال کې د څو کلونو د تبعید وروسته د حکومت په مشرۍ ټاکل شو. د هغه حاکمیت د هیواد په سياسي او اقتصادي ژوند باندې سخت کنټرول سره ځانګړی دی، او د فساد او د بشري حقونو د سرغړونې په اړه ګڼې تورونه موجود دي. ساسو-نګیسو لا تر اوسه د هیواد په سیاست کې یوه مهمه شخصیت پاتې شوی، که څه هم نړیوالې ټولنې ورته انتقادونه کړي.
انټوان-اسحاق موکي د کانګو په آزادۍ کې یوه مهمه شخصیت و، همدارنګه د جګړ وروسته د هیواد ټولنیزې او سیاسي جوړښت په جوړولو کې. هغه په تعلیمي او کلتوري برخه کې مهم رول لوبولی، چې په آزاد کانګو کې د لومړنیو تعلیمي ادارو د جوړولو ملاتړ وکړ. موکي د هغه ګوند له بنسټګرو څخه و، چې د آزادۍ لپاره مبارزه کوي، او په سیاسي ژوند کې فعاله برخه اخیسته، سره له دې چې د هغه ونډه اکثراً د هیواد د پخواني آزادۍ بهیر د داخلي ستونزو پورې محدود وه.
رنې ن'ګوبيزا د کانګې د سیاست له پر مختللو شخصیتونو څخه و چې په ۱۹۶۰-۱۹۷۰ کلونو کې فعاله وه. د هغه سياسي ژوند د آزادۍ په مبارزه او د دولت نوو موسسو په جوړولو پورې تړلی و. هغه همدارنګه د افریقا د هیوادونو د یوځای کولو لپاره نړیوالو نوښتونو کې برخه اخیستې، او په خپل زوی کانګو کې د پایښت لرونکي جمهوریت د جوړولو په لټه کې و. د هغه فعالیت د هیواد د بهرنیو سیاست په جوړولو کې مهم اثر درلود.
ماریا مارتینز د کانګو جمهوریت کې د ښځو د حقوقو لپاره یوه مشهوره فعالیه او مبارزه وه. د خپل فعالیت په کلونو کې، هغې په یوه پسکولوني ټولنه کې د ښځو له ستونزو سره ځانګړی تمرکز کړی، او د سیاسي او ټولنیز ژوند کې د ښځو د حقوقو لپاره فعاله مبارزه کړې. ماریا مارتینز هم د ښځو پر وړاندې د جنسي تاوتریخوالي او تبعیض په ضد مظاهرو کې برخه اخیستې، او د هغې هڅې د کانګو او د افریقا نورو هیوادونو کې د ټولو ښځو فعالانو لپاره یوه بیلګه شوه.
برانیمیر ریواس د ۲۰مې پیړۍ په پیل کې د کانګو یو له مشهور سیاستوالو څخه و. هغه د آزادۍ لپاره د سیاسي مبارزې فعاله برخه واله، او همدارنګه د دیموکراتیک او ټولنیزو اصلاحاتو لپاره یو ملاتړ کونکی و. ریواس د مساوات او عدل پر موضوعاتو د هغه پریکړو له لارې د ټولنیز شعور په وحدت کې تاثیر کړی. د هغه نظریات د خلکو د ژوند د ښه کولو په لټه کې لاهم مهم پاتې دي، په ځانګړې توګه د ټولنیز عدل او د غریبو خلکو د ژوند د شرایطو ښه کولو په برخه کې.
د سیاسي شخصیتونو ترڅنګ، د کانګو جمهوریت تاریخ ته د هغو کلتوري او تعلیمي شخصیتونو اهمیت لري، چې د ملي هویت په جوړولو او تعلیمي پرمختګ کې مرسته کړې. د هیواد په کلتوري احیا کې د لیکوالانو، هنرمندانو او موسیقیانو یوه مهمه کړه چې په پسکولوني دوره کې فعاله کار کاوه. د دوی آثار د کانګولیو لپاره د خپل تاریخ د تفسیر کولو او د کلتوري تبادلې او نورو افریقا هیوادونو سره د اړیکو د پخیښې فرصتونه ورکوي.
د کانګو جمهوریت تاریخ به بې له دې څخه بشپړ نه وي چې د مشهور تاریخې شخصیتونو ونډه وڅیړل شي، چې د آزادۍ، سیاسي ثبات او ټولنیزو اصلاحاتو لپاره مبارزه کړې ده. د دوی تاثیر لا هم د هیواد په سیاست، اقتصاد او کلتور کې محسوس دی. پداسې حال کې چې د کانګو جمهوریت د اقتصادي او سیاسي ننګونو سره مخ دی، د دې شخصیتونو میراث د اتحاد، د بشري حقونو او ټولنیز انصاف په مبارزه کې د اهمیت یادونه کوي. د کانګو د اوسنیو نسلونو وګړو باید د تیرې تجربې درسونه په یاد ولري چې یوه عادلانه او پراخه راتلونکې جوړ کړي.