دانشنامه تاریخی
افغانستان، که در تقاطع مسیرهای تجاری مهم قرار دارد، در طول قرن‌ها به هدف تسخیر و مهاجرت اقوام مختلف تبدیل شده است. عصر مغول‌ها و عثمانی‌ها، که قرن‌های XIII تا XV را در بر می‌گیرد، یک دوره حیاتی در تاریخ افغانستان بود. این دوره با تغییرات عمیق سیاسی، فرهنگی و اجتماعی همراه بود که تأثیر قابل توجهی بر منطقه و ساکنان آن گذاشت.
در ابتدای قرن XIII، تحت رهبری چنگیزخان، مغول‌ها آغاز به فتح‌های خود کردند که در نهایت بخش عمده‌ای از آسیای مرکزی، از جمله سرزمین‌های افغانستان کنونی را در بر گرفت. در سال 1219، پس از حملات ویرانگر به خوارزم، ارتش مغول به افغانستان حمله کرد و ویرانی و تخریب را به جا گذاشت.
افغانستان برای مغول‌ها از لحاظ استراتژیک به عنوان یک نقطه عبوری به سوی هند و دیگر نواحی امپراتوری‌شان مهم بود. شهر بلخ به عنوان یک مرکز مهم اداری مغول تبدیل شد. مغول‌ها بر مدیریت و تأمین امنیت مسیرهای تجاری تأکید می‌کردند که به احیای تجارت پس از درگیری‌های ویرانگر کمک کرد.
با وجود تسخیرهای وحشیانه، حکومت مغول همچنین برخی تغییرات مثبت را به همراه داشت. شهرهای ویران شده جای خود را به سیستم‌های اداری جدیدی دادند که به مدیریت مؤثرتر کمک کرد. مغول‌ها روش‌های مالیات‌گیری و مدیریت خود را معرفی کردند که منجر به نوعی احیای اقتصادی در منطقه شد.
در این دوره، اسلام به عنوان دین غالب درآمد و بسیاری از حکام محلی اسلام را به عنوان دین دولتی پذیرفتند. قدرت مغول نه تنها نظامی، بلکه فرهنگی نیز بود. آن‌ها به تبادل دانش و تأثیرات فرهنگی که از غرب از طریق جاده ابریشم می‌آمد، کمک کردند.
فرهنگ‌ها و سنت‌های محلی به وجود و توسعه خود ادامه دادند، اما تأثیر مغول‌ها و اداره‌کنندگان آن‌ها منجر به تغییرات در ساختارهای اجتماعی و فرهنگی شد. در تقاطع فرهنگ‌های مختلف، سبک‌های هنری و ادبیات و فلسفه‌های جدیدی شکل گرفتند. معماری اسلامی، به ویژه، از سبک‌های مغولی تأثیر پذیرفت که منجر به ایجاد ساختمان‌های منحصربه‌فردی شد.
در پایان قرن XIV، تیمور (تمیرلنگ) آغاز به تسخیرهایی کرد که دوباره افغانستان را تحت تأثیر قرار داد. او، به عنوان نواده چنگیزخان، در تلاش بود تا شکوه امپراتوری مغول را بازیابی کند. در سال 1370، تیمور سلسله تیموریان را تأسیس کرده و خود را سلطان اعلام کرد. حکومت او بخش‌های قابل توجهی را در بر می‌گرفت که شامل بخشی از افغانستان کنونی بود.
تیمور تعداد زیادی کمپین را برای تسخیر اراضی جدید انجام داد و در نتیجه افغانستان به بخش مهمی از امپراتوری او تبدیل شد. او به توسعه معماری، هنر و علم کمک کرد که میراث قابل توجهی به جا گذاشت. در زیر مدیریت او، پایتخت تیموریان، سمرقند، به مرکز فرهنگی و علمی تبدیل شد که محققان و هنرمندان از گوشه و کنار جهان به آنجا می‌آمدند.
در این زمان، افغانستان دوباره به یک مرکز مهم تجارت تبدیل شد که به توسعه اقتصادی کمک کرد. با این حال، پس از مرگ تیمور در سال 1405، امپراتوری او شروع به فروپاشی کرد و سرزمین‌های افغانستان به هدف درگیری‌های جدید میان حکام مختلف تبدیل شد.
در قرن XV، با گسترش امپراتوری عثمانی، افغانستان دوباره در کانون توجه یک دولت قدرتمند قرار گرفت. عثمانی‌ها تلاش داشتند تا موقعیت‌های خود را در آسیای مرکزی و جنوب تقویت کنند که منجر به رقابت برای نفوذ در منطقه شد. هرچند کنترل مستقیم بر افغانستان وجود نداشت، عثمانی‌ها تلاش کردند تا بر سلسله‌های محلی و حکام تأثیر بگذارند.
امپراتوری عثمانی از حرکت‌های اسلامی و حکام محلی حمایت کرده و این امر به گسترش اسلام و تقویت روابط فرهنگی با دیگر کشورهای مسلمان کمک کرد. عثمانی‌ها همچنین تعدادی از معاملات تجاری را آغاز کردند که افغانستان را با دیگر بخش‌های امپراتوری خود مرتبط می‌کرد.
در این دوره، جامعه افغانستان تغییرات قابل توجهی را تجربه کرد. قبایل کوچنده، مانند پشتون‌ها، در زندگی سیاسی نقش مهمی ایفا کردند و این خود به ایجاد ساختارهای قدرت جدید منجر شد. تأسیس قدرت‌های مختلف قبایل بر ثبات سیاسی منطقه و تعامل آن با کشورهای همسایه تأثیر گذاشت.
تجارت همچنان به عنوان یک جنبه مهم از اقتصاد باقی ماند. افغانستان به عنوان یک گره کلیدی در مسیرهای تجاری میان شرق و غرب نه تنها تأمین‌کننده کالاها، بلکه مبادله فرهنگی نیز بود. زیرساخت‌ها در حال توسعه بود که به رشد شهرها و افزایش جمعیت کمک می‌کرد.
عصر مغول‌ها و عثمانی‌ها تأثیر قابل توجهی بر تاریخ افغانستان گذاشت و ساختار سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آن را برای سال‌های متمادی تعیین کرد. مغول‌ها مدیران و ایده‌های جدیدی را به ارمغان آوردند و تیموریان به شکوفایی فرهنگی کمک کردند که میراث ثروتمندی به جا گذاشت. امپراتوری عثمانی، هرچند که به طور مستقیم بر افغانستان کنترل نداشت، همچنین نقش مهمی در سرنوشت آن ایفا کرده و روابط اسلامی را تقویت کرده و تجارت را توسعه داد. این فرایندهای تاریخی هویت منحصربه‌فرد افغانستان را شکل داد که در زمان حاضر همچنان در حال توسعه است.