دانشنامه تاریخی
خطوط نوشتاری بین النهرین یکی از نخستین اشکال نوشتار است که توسط بشر ایجاد شده و نقش کلیدی در تاریخ نوشتار ایفا کرده است. این خط در میان کشورهای باستانی بین النهرین توسعه یافته و به عنوان پایه‌ای برای بسیاری از فرهنگ‌ها و تمدن‌های بعدی تبدیل شده است. در این مقاله ما به بررسی منشأ، توسعه و اهمیت خطوط نوشتاری بین النهرین و همچنین تأثیر آن بر زمینه فرهنگی جهانی خواهیم پرداخت.
نوشتار در بین النهرین در انتهای هزاره چهارم قبل از میلاد با ظهور تمدن سومری آغاز به توسعه کرد. در ابتدا، نوشتار برای ثبت عملیات اقتصادی، مانند تجارت و جمع‌آوری مالیات استفاده می‌شد.
مشهورترین شکل خطوط نوشتاری بین النهرین، خط میخی است که از نشانه‌های خاصی استفاده می‌کرد که با استفاده از نوک تیز چوب نی، بر روی لوح‌های گلی نرم ایجاد می‌شد. نشانه‌ها ترکیبی از اشکال ساده و نمادهای پیچیده بودند.
در ابتدا، خط میخی شامل پیکتوگرام‌های ساده‌ای بود که اشیاء یا اعمال را به تصویر می‌کشید. به مرور زمان، پیکتوگرام‌ها به نشانه‌های انتزاعی‌تری تبدیل شدند که می‌توانستند نه تنها اشیاء خاص، بلکه صداها، هجاها و ایده‌ها را نیز نمایندگی کنند.
با گذشت زمان، خط میخی به شکل‌های پیچیده‌تر و متنوع‌تری تبدیل شد. در نواحی مختلف بین النهرین، مانند سومر، اکد و بابل، انواع خاصی از خط میخی توسعه یافت که به ویژگی‌های زبان محلی خادم بودند.
خط میخی سومری برای ثبت زبان سومری استفاده می‌شد، در حالی که خط میخی اکدی برای زبان اکدی که به زبان دیپلماسی و فرهنگ در این منطقه تبدیل شد، سازگار شده بود. این دو نوع خط به طور فعال در متن‌های اداری، دینی و ادبی استفاده می‌شدند.
خط میخی نه تنها برای ثبت استفاده می‌شد بلکه به عنوان وسیله‌ای برای ثبت آثار ادبی نیز تبدیل شد. یکی از مشهورترین متون، "حماسه گیلگمش" است که ماجراهای شاه اوروک را نقل می‌کند. این حماسه به عنوان یکی از نخستین آثار بزرگ ادبی در تاریخ بشریت شناخته می‌شود.
خطوط نوشتاری بین النهرین بیش از چندین عملکرد داشت. از آن در اهداف اداری برای نگهداری حساب‌ها، ثبت معاملات تجاری، تدوین قوانین و توافق‌نامه‌ها، و همچنین در عمل مذهبی برای ثبت دعاها و آیین‌ها استفاده می‌شد.
یکی از مشهورترین نمونه‌های استفاده از خط میخی، کد حمورابی است که حدود سال ۱۷۵۴ قبل از میلاد نوشته شده است. این مجموعه قوانین بر روی یک استل نوشته شده و شامل قوانین و قواعدی است که جنبه‌های مختلف زندگی جامعه را تنظیم می‌کند. این کد پایه‌ای برای سیستم حقوقی در بین النهرین شد و تأثیری بر روی بسیاری از سنت‌های حقوقی بعدی گذاشت.
با توسعه خط میخی، سیستم آموزشی ایجاد شد که در آن معلمان به دانش‌آموزان خواندن و نوشتن آموزش می‌دادند. مدارسی، به نام "ادو"، نویسندگان را آماده می‌کردند که به ضبط و کپی متن‌ها می‌پرداختند و به گسترش دانش و فرهنگ کمک می‌کردند.
خطوط نوشتاری بین النهرین تأثیر عظیمی بر توسعه سیستم‌های نوشتاری در دیگر فرهنگ‌ها گذاشت. خط میخی به عنوان پایه‌ای برای بسیاری از خطوط نوشتاری که در تمدن‌های بعدی مانند اورارتویی، هتی و حتی در برخی اشکال نوشتار یونان باستان به وجود آمد، عمل کرد.
لوح‌های میخی حفظ شده که توسط باستان‌شناسان پیدا شده است، منبعی مهم از اطلاعات درباره زندگی و فرهنگ قدیم بین النهرینی‌ها هستند. این یافته‌ها به محققان کمک می‌کند تا جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن زمان را بهتر بفهمند.
خطوط نوشتاری بین النهرین، به‌ویژه خط میخی، یک دستاورد مهم بشری است که درهای ثبت تاریخ، ادبیات و علم را باز کرده است. این میراث همچنان بر توسعه نوشتار و فرهنگ در جوامع مدرن تأثیر می‌گذارد و اهمیت خود را در تاریخ بشریت تأیید می‌کند.