دانشنامه تاریخی
اقتصاد موزامبیک، یکی از بزرگترین کشورهای شرق آفریقا، بر پایه کشاورزی، استخراج منابع طبیعی و خدمات بنا شده است. از زمان استقلال از پرتغال در سال 1975، اقتصاد این کشور تغییرات زیادی را تجربه کرده است. با وجود ثروت منابع طبیعی، از جمله زغال‌سنگ، گاز طبیعی و ثروت‌های جنگلی، اقتصاد موزامبیک با چالش‌های مربوط به فقر، سطح پایین تحصیلات و مشکلات زیرساختی مواجه است. در سال‌های اخیر، رشد اقتصادی کشور شتاب گرفته است، اما مشکلات قابل توجهی وجود دارد که نیاز به راه‌حل دارد برای توسعه بیشتر.
به گزارش بانک جهانی، موزامبیک یکی از سریع‌ترین اقتصادهای در حال توسعه در آفریقا است، اما نرخ رشد هنوز نمی‌تواند به بهبود پایدار زندگی اکثریت مردم منجر شود. در سال 2023، تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور حدود 17 میلیارد دلار آمریکا بود. رشد اقتصادی در سال‌های اخیر از طریق توسعه منابع طبیعی و همچنین بهبود کشاورزی و زیرساخت‌ها تأمین شده است.
رشد اقتصاد موزامبیک در سال‌های اخیر حدود 4-5٪ در سال بوده است، که نتیجه خوبی در برابر چالش‌های اقتصادی است که کشور با آن مواجه است. با این حال، این برای کاهش سطح فقر که هنوز بالا باقی مانده است کافی نیست: طبق برآوردها، بیش از 50٪ جمعیت در زیر خط فقر زندگی می‌کنند.
کشاورزی بخش اصلی اقتصاد موزامبیک است و برای بیش از 70٪ جمعیت شغل فراهم می‌کند. محصولات کشاورزی اصلی کشور شامل ذرت، نیشکر، بادام‌زمینی، برنج، و همچنین حبوبات و میوه‌ها می‌باشد. ذرت مهم‌ترین محصول غذایی است که سهم زیادی از تولیدات کشاورزی را به خود اختصاص می‌دهد.
صادرات محصولات کشاورزی شامل کاکائو، قهوه، بادام هندی و پنبه است. به‌خصوص پنبه و بادام هندی سهم بزرگی از صادرات کشور را تشکیل می‌دهند. اما کشاورزی در موزامبیک با تعدادی از مشکلات نظیر شرایط نامنظم جوی، کمبود تجهیزات مدرن و دانش محدود در میان کشاورزان مواجه است. با این حال، دولت این کشور به‌طور فعال در حال کار بر روی بهبود کشاورزی است و نوآوری‌ها را به‌کار می‌برد و دسترسی کشاورزان به وام‌ها و برنامه‌های آموزشی را بهبود می‌بخشد.
موزامبیک دارای منابع طبیعی قابل توجهی است، از جمله زغال‌سنگ، گاز طبیعی، منابع معدنی و ثروت‌های جنگلی. در حال حاضر زغال‌سنگ یک جزء مهم از اقتصاد کشور است. در سال‌های اخیر، کشور سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی را در صنعت زغال‌سنگ جلب کرده است، به‌ویژه در نواحی تِت که بزرگترین معادن زغال‌سنگ قرار دارند. صادرات زغال‌سنگ از موزامبیک به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است و این محصول به یکی از کالاهای اصلی کشور تبدیل شده است.
علاوه بر این، موزامبیک دارای ذخایر قابل توجهی از گاز طبیعی است که با جلب شرکت‌های بین‌المللی به‌تازگی در حال استخراج است. پروژه‌های بزرگ استخراج گاز در نواحی ساحلی شمال کشور، مانند پروژه "راموس"، به‌ویژه امیدهای زیادی برای رشد اقتصادی و ایجاد شغل دارند. توسعه بخش انرژی همچنین یک جنبه مهم است، زیرا موزامبیک امکاناتی برای تأمین انرژی به کشورهای همسایه، مانند جمهوری آفریقای جنوبی و زیمبابوه دارد.
زیرساخت‌های حمل‌ونقل در موزامبیک، با وجود تلاش‌های قابل توجه برای مدرن‌سازی، هنوز به سرمایه‌گذاری‌های زیادی برای تأمین حمل‌ونقل مؤثر کالاها و خدمات نیاز دارد. کشور در سواحل اقیانوس هند واقع شده است و حمل‌ونقل دریایی بخش مهمی از اقتصاد آن است. مهم‌ترین بندرهای کشور، شامل پورت لوبيتو، پرتغال و مپوتو، نقش کلیدی در صادرات زغال‌سنگ، آلومینیوم و محصولات کشاورزی ایفا می‌کنند.
علاوه بر بنادر، زیرساخت شامل شبکه‌ای از جاده‌ها و خط‌مشی‌های ریلی است که مناطق اقتصادی اصلی کشور را به هم متصل می‌کند. با این حال، وضعیت جاده‌ها و خطوط ریلی در موزامبیک رضایت‌بخش نیست و این توسعه تجارت داخلی را دشوار و رشد اقتصادی را کند می‌کند. با این وجود، دولت اقداماتی را برای مدرن‌سازی زیرساخت‌ها انجام می‌دهد، از جمله در چارچوب ابتکارات منطقه‌ای و برنامه‌های همکاری‌های بین‌المللی.
موزامبیک به‌طور فعال در حال کار بر روی جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، به‌ویژه در بخش‌هایی نظیر انرژی، استخراج مواد معدنی، کشاورزی و ساختمان است. در سال‌های اخیر، بزرگترین شرکت‌های بین‌المللی به این کشور سرمایه‌گذاری کرده‌اند که به ایجاد مشاغل جدید و افزایش درآمدهای بودجه کشور کمک می‌کند. موزامبیک عضو بلوک تجاری آزاد قاره‌ای آفریقا (AfCFTA) است که فرصت‌های اضافی برای گسترش تجارت خارجی و دسترسی به بازارهای وسیع‌تر فراهم می‌کند.
شرکای تجاری اصلی موزامبیک شامل جمهوری آفریقای جنوبی، چین، هند و پرتغال هستند. صادرات کالا به این کشورها شامل زغال‌سنگ، گاز، محصولات کشاورزی و منابع جنگلی است. در همین حال، موزامبیک به واردات کالاهایی از قبیل ماشین‌آلات، محصولات نفتی و مواد غذایی وابسته است که بر تراز تجاری کشور تأثیر می‌گذارد. مانع اصلی برای موزامبیک همچنان موانع تجاری، هزینه‌های حمل‌ونقل بالا و مشکلات دسترسی به بازارهای مالی بین‌المللی است.
با وجود رشد اقتصادی، موزامبیک با تعدادی مسائل جدی مواجه است. یکی از چالش‌های اصلی فقر بالا است. به گزارش سازمان ملل، بیش از 50٪ جمعیت در زیر خط فقر زندگی می‌کنند. در نواحی روستایی، شرایط زندگی اغلب دشوار است و دسترسی محدود به آموزش، بهداشت و خدمات اولیه عمومی وجود دارد.
مشکل دیگری که وجود دارد، بی‌ثباتی سیاسی و درگیری‌ها است. در سال گذشته، بی‌نظمی‌هایی در برخی از نقاط کشور مشاهده شد که بر جو اقتصادی تأثیر منفی گذاشت. با وجود اینکه در سال‌های اخیر پیشرفت قابل توجهی در ثبات سیاسی مشاهده شده است، درگیری‌های داخلی و رقابت برای منابع همچنان چالش‌های مهمی برای توسعه آینده موزامبیک محسوب می‌شوند.
علاوه بر این، مسائل مربوط به تغییرات اقلیمی نیز تهدیدی برای اقتصاد کشور به شمار می‌روند. خشکسالی‌ها و سیل‌ها تأثیر منفی بر کشاورزی دارند که به نوبه خود بر موجودی تولید و فشار به اقتصاد تأثیر می‌گذارد. برای حل این مشکلات به سیاست‌های مؤثر برای کاهش تأثیر تغییرات اقلیمی و حمایت از پایداری تولید کشاورزی نیاز است.
اقتصاد موزامبیک پتانسیل قابل توجهی برای رشد دارد، اگر کشور بتواند بر مسائل موجود غلبه کند و منابع طبیعی خود را به‌طور مؤثر بهره‌برداری کند. در آینده، موزامبیک می‌تواند وضعیت خود را با توسعه بیشتر بخش انرژی، کشاورزی، زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی به‌طور قابل توجهی بهبود بخشد.
توسعه پایدار، تنوع بخشی به اقتصاد و بهبود آموزش و بهداشت می‌تواند عوامل کلیدی برای تضمین رشد اقتصادی بلندمدت باشد. مهم است که دولت به حمایت از ثبات ادامه دهد، در زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کند و شرایط را برای بهبود سطح زندگی جمعیت فراهم آورد. استراتژی‌ای که بر روی حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی متمرکز باشد، یک قدم مهم برای بهبود وضعیت اقتصادی موزامبیک در آینده است.