دانشنامه تاریخی
موزامبیک یک کشور چند زبانه است که بیش از 25 میلیون نفر در آن زندگی می‌کنند. وضعیت زبانی در این کشور منعکس کننده چند قومیتی آن است، زیرا بیش از 20 قوم در موزامبیک سکونت دارند که هر یک سنت‌ها، فرهنگ و زبان خاص خود را دارند. با وجود غنای تنوع زبانی، زبان رسمی کشور پرتغالی است که در نهادهای دولتی و آموزشی و همچنین در ارتباطات رسمی استفاده می‌شود. اما در زندگی روزمره، اکثر ساکنان کشور به زبان‌های محلی مختلفی که نقش مهمی در فرهنگ و زندگی اجتماعی مردم موزامبیک ایفا می‌کنند، صحبت می‌کنند.
بعد از اینکه موزامبیک در قرن شانزدهم مستعمره پرتغال شد، زبان پرتغالی به زبان رسمی قدرت و مدیریت تبدیل شد. در سال 1975، پس از کسب استقلال، پرتغالی همچنان زبان رسمی موزامبیک باقی ماند، اگرچه در کشور زبان‌های محلی زیادی وجود داشت. پرتغالی در نهادهای دولتی، مدارس، تلویزیون، ژورنالیسم و کسب و کار استفاده می‌شود. این زبان گروه‌های قومی مختلف را متحد می‌کند و به عنوان زبان ارتباطات بین قومی استفاده می‌شود.
با این حال، با وجود статус زبان رسمی، پرتغالی زبان روزمره ارتباطات برای اکثر جمعیت نیست، به ویژه در مناطق روستایی که زبان‌های محلی نقش بسیار مهم‌تری دارند. به همین دلیل یک شکاف زبانی مشخصی بین مناطق شهری و روستایی در موزامبیک وجود دارد که ادغام کامل همه گروه‌های جمعیتی در زندگی اجتماعی و سیاسی کشور را دشوار می‌کند.
موزامبیک خانه بیش از 40 گروه قومی مختلف است که هر یک زبان یا گویش خاص خود را دارند. زبان‌های محلی در حفظ هویت فرهنگی و همبستگی اجتماعی مختلف قوم‌های کشور نقش مهمی ایفا می‌کنند. رایج‌ترین زبان‌های محلی چکوه، ماکوا، تسونگا، نوت و شیانا هستند که به گروه بانتو تعلق دارند.
زبان‌های بانتو در میان اکثر گروه‌های قومی کشور اصلی‌ترین هستند و اکثر زبان‌های محلی به این خانواده زبانی تعلق دارند. به عنوان مثال، چکوه یکی از رایج‌ترین زبان‌هاست که حدود 3 میلیون نفر به آن سخن می‌گویند. ماکوا و تسونگا نیز به ویژه در مناطق شمالی و مرکزی موزامبیک گستردگی بالایی دارند.
برخی از این زبان‌ها دارای نظام نوشتاری هستند که در دوره استعمار توسعه یافته‌اند، زمانی که مبلغین و پژوهشگران به دنبال ترجمه کتاب مقدس و دیگر متون مذهبی به زبان‌های محلی بودند. اما، با وجود این، بسیاری از زبان‌ها همچنان دارای شکل استاندارد نوشتاری نیستند که تدریس و استفاده از آن‌ها در مدارک رسمی را دشوار می‌سازد.
در سیستم آموزشی موزامبیک، زبان پرتغالی زبان آموزش از پایه ابتدایی است. این موضوع مشکلات قابل توجهی برای کودکانی که زبان مادری‌شان پرتغالی نیست ایجاد می‌کند. دانش‌آموزانی که زبان‌ها و فرهنگ آن‌ها با پرتغالی مرتبط نیست، اغلب با مشکلاتی در یادگیری مواجه می‌شوند که می‌تواند بر عملکرد تحصیلی آن‌ها و مشارکت در زندگی اجتماعی تأثیر بگذارد. این موضوع به ویژه برای دانش‌آموزان از مناطق روستایی اهمیت دارد که زبان‌های محلی اصلی‌ترین روش ارتباطی هستند.
ابتکاراتی وجود دارد که به بهبود وضعیت زبانی در آموزش اختصاص داده شده‌اند، از جمله برنامه‌هایی که شامل آموزش به زبان‌های محلی در ابتدایی می‌شود. با این حال، با وجود این، پرتغالی همچنان زبان اصلی آموزش است و بسیاری از کودکان مجبورند آن را در فرآیند یادگیری بیاموزند که موانع مشخصی برای فرآیند آموزشی ایجاد می‌کند.
تنوع زبانی در موزامبیک نه تنها یک مشکل زبانی است بلکه بخش مهمی از زندگی فرهنگی کشور است. هر زبان یک حامل منحصر به فرد سنت‌ها، فولکلور و تاریخ قوم خود است. به عنوان مثال، در میان قوم‌هایی که به زبان‌های چکوه و ماکوا صحبت می‌کنند، سنت‌ها و باورهای باستانی حفظ می‌شوند که از نسلی به نسل دیگر از طریق سنت شفاهی منتقل می‌شوند. مهم است که میراث زبانی حفظ شود، زیرا تنها از طریق زبان می‌توان ارزش‌های فرهنگی، درس‌های اخلاقی و تجربیات نسل‌های گذشته را منتقل کرد.
زبان‌های محلی همچنین به طور فعال در موسیقی، تئاتر و ادبیات استفاده می‌شوند. به عنوان مثال، در ادبیات موزامبیک آثار زیادی یافت می‌شود که به زبان‌های محلی نوشته شده‌اند و تاریخ و سنت‌های مختلف گروه‌های قومی را توصیف می‌کنند. موسیقی موزامبیک با تنوع غنی سبک‌ها و ژانرها نیز به طور گسترده‌ای از زبان‌های محلی استفاده می‌کند که به حفظ و گسترش این زبان‌ها در میان نسل‌های جدید کمک می‌کند.
سیاست زبانی موزامبیک به هدف شناسایی چند زبانی و اطمینان از برابری برای همه زبان‌های کشور تمرکز دارد. در قانون اساسی موزامبیک بر اهمیت حفاظت از تنوع زبانی و ارائه فرصت‌های برابر برای همه شهروندان، صرف نظر از وابستگی زبانی آن‌ها تأکید شده است. با این حال، با وجود تلاش‌های دولت، زبان‌های محلی هنوز در زمینه آموزش و امور دولتی در اقلیت بوده و همچنان مشکلاتی برای اکثر جمعیت که به زبان پرتغالی صحبت نمی‌کنند ایجاد می‌کند.
دولت موزامبیک اقداماتی برای حمایت از زبان‌های محلی انجام می‌دهد، از جمله استفاده از آن‌ها در رادیو و تلویزیون و همچنین در ادبیات و دیگر فرم‌های هنر. در سال‌های اخیر برنامه‌هایی برای آموزش زبان‌های محلی در مدارس ابتدایی شروع به توسعه کرده‌اند که می‌تواند شرایط آموزشی بهتری برای کودکان سخن‌گوی این زبان‌ها فراهم کند. با این حال، بسیاری بر این باورند که برای وارد کردن عمیق‌تر زبان‌های محلی به حوزه رسمی نیاز به تلاش‌ها و منابع بیشتری است.
وضعیت زبانی در موزامبیک تصویری پیچیده را نشان می‌دهد که در آن زبان پرتغالی به عنوان زبان رسمی و تعداد زیادی زبان محلی که نقش مهمی در زندگی گروه‌های قومی مختلف ایفا می‌کنند، تعامل دارند. با وجود تسلط رسمی زبان پرتغالی، زبان‌های محلی همچنان اهمیت خود را در فرهنگ، زندگی اجتماعی و عمل روزمره حفظ می‌کنند. برای توسعه کامل جامعه مهم است که تنوع زبانی کشور مورد توجه قرار گیرد و زبان‌های محلی حمایت شوند و جایگاهی در سیستم آموزشی و دیگر حوزه‌های زندگی داشته باشند. در حالی که زبان پرتغالی همچنان پیوند دهنده‌ای بین گروه‌های قومی مختلف است، زبان‌های محلی عنصر مهمی از هویت فرهنگی مردم موزامبیک باقی می‌مانند.