دانشنامه تاریخی
تاریخ موزامبیک به زمان‌های دورتر از ظهور منابع مکتوب آغاز می‌شود. اولین ساکنان این سرزمین‌ها، بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، قبایل باستانی شکارچی و گردآورنده بودند که بیش از دو هزار سال پیش در اینجا زندگی می‌کردند. آنها به کشاورزی ابتدایی، شکار و گردآوری مشغول بودند.
با شروع دوره‌ی میلادی، مردمان بانتو به سرزمین موزامبیک کنونی نقل‌مکان کردند و فرهنگ کشاورزی و متالورژی پیشرفته‌تری را با خود آوردند. در طول قرن‌ها، بانتو نفوذ خود را از طریق کشاورزی، صنایع دستی و تجارت گسترش دادند.
در اوایل هزاره‌ی اول، بازرگانان عرب در سواحل شرق آفریقا شروع به ظهور کردند و تعدادی مستعمره‌ی تجاری ایجاد کردند و تجارت با مردم محلی را برقرار کردند. آنها پارچه، ادویه و فلزات را وارد می‌کردند و در عوض طلا، عاج و برده می‌گرفتند. بنادر بزرگ مانند سوفال و کیلوا به مراکز تجارت بین دنیای عرب و نواحی داخلی تبدیل شدند.
تأثیر عربی به بخش مهمی از فرهنگ موزامبیک تبدیل شد، به‌ویژه در سواحل، جایی که آداب و رسوم عربی و محلی شروع به تداخل کردند و فرهنگی و زبانی منحصر به فرد ایجاد کردند. در پیوند این ارتباطات، بنیادهای گسترش اسلام شکل گرفت.
در پایان قرن پانزدهم، دریانوردان پرتغالی به سواحل شرق آفریقا رسیدند. در سال 1498، واسکو دا گاما به عنوان اولین اروپایی به سواحل موزامبیک رسید و یک مسیر تجاری جدید به هند برای پرتغالی‌ها باز کرد. به زودی، پرتغالی‌ها شروع به ساخت دژها و پست‌های تجاری کردند تا نفوذ خود را تقویت و تجارت را در منطقه کنترل کنند.
به تدریج، پرتغالی‌ها کنترل بر اراضی داخلی را برقرار کردند و با مقاومت قبایل محلی روبرو شدند. تا قرن نوزدهم، موزامبیک تبدیل به مستعمره‌ای کامل از پرتغال شد و مقامات مستعمراتی پرتغالی کنترل سختی بر اقتصاد و جمعیت کشور اعمال کردند.
در اواسط قرن بیستم، در سایه‌ی دکولونیزاسیون آفریقا، حرکت‌هایی برای استقلال در موزامبیک آغاز شد. در سال 1962 جبهه آزادیبخش موزامبیک (افرحیلمو) تأسیس شد، سازمانی که به مبارزه با رژیم استعماری پرتغالی پرداخت. فعالیت‌های نظامی علیه مقامات پرتغالی از سال 1964 آغاز شد و بیش از ده سال ادامه یافت.
در سال 1975، موزامبیک سرانجام استقلال خود را به دست آورد و قدرت در کشور به افراحیمو سپرده شد. سامورا ماشل اولین رئیس‌جمهور کشور شد و موزامبیک مسیر سوسیالیستی را در پیش گرفت. با این حال، پس از به دست آوردن استقلال، کشور با چالش‌های جدی روبرو شد، از جمله بحران اقتصادی و شروع جنگ داخلی.
بلافاصله پس از اعلام استقلال، جنگ داخلی در کشور بین حزب حاکم افراحیمو و گروه مخالف رنامو آغاز شد. این جنگ نزدیک به 16 سال به طول انجامید، تا اینکه در سال 1992 دو طرف توافق‌نامه صلحی را امضا کردند که به پایان این درگیری انجامید.
در نتیجه‌ی جنگ، اقتصاد کشور آسیب دید و میلیون‌ها نفر مجبور به ترک خانه‌های خود شدند. روند صلح با کمک سازمان‌های بین‌المللی همراه بود و تا سال 1994 اولین انتخابات دموکراتیک در موزامبیک برگزار شد.
پس از پایان جنگ داخلی، موزامبیک شروع به بازسازی کرد. کشور در توسعه‌ی اقتصادی پیشرفت قابل‌توجهی داشت، اگرچه هنوز با چالش‌های بسیاری مانند فقر و بلایای طبیعی دوره‌ای، از جمله سیل و طوفان‌های استوایی مواجه است.
موزامبیک مدرن یکی از سریع‌ترین اقتصادهای در حال رشد آفریقا باقی مانده است، عمدتاً به لطف توسعه‌ی صنعت نفت و گاز و استخراج مواد معدنی. با این حال، با وجود پیشرفت، بسیاری از مشکلات اجتماعی، مانند فقر و نابرابری، همچنان پابرجا هستند.
زندگی سیاسی کشور نیز همچنان ناپایدار است. تنش‌هایی گاه‌به‌گاه بین دولت و نیروهای مخالف به وجود می‌آید. در اوایل دهه‌ی 2020، در استان‌های شمالی کشور، درگیری‌های مسلحانه‌ای آغاز شد که نگرانی‌های جدی برای آینده‌ی منطقه را ایجاد کرد.
تاریخ موزامبیک داستان مبارزه، بقا و تلاش برای صلح و توسعه است. از زمان‌های قدیم تا به امروز، کشور با چالش‌های بسیاری روبرو بوده است، با این حال هر بار راهی برای پیشرفت پیدا کرده است. موزامبیک مدرن نمونه‌ای از کشوری است که با وجود میراث سنگین استعماری و سال‌ها درگیری، قادر به گام برداشتن در مسیر بازسازی و توسعه بوده است.