دانشنامه تاریخی
لهستان یک کشور چندزبانه با میراث زبانی غنی است. تأثیر فرهنگ‌های مختلف و رویدادهای تاریخی بر زبان اثری گذاشته است که به تشکیل ویژگی‌های زبانی منحصر به فردی منجر شده است. زبان اصلی در این کشور لهستانی است، اما در قلمرو لهستان همچنین گویش‌های منطقه‌ای و زبان‌های اقلیت وجود دارد. در این مقاله ویژگی‌های زبانی لهستان بررسی می‌شود، از جمله تاریخ و وضعیت کنونی زبان لهستانی، تنوع‌های گویشی آن و همچنین تأثیر زبان‌های دیگر بر فرهنگ و جامعه.
زبان لهستانی، به عنوان یک زبان اسلاوی، به گروه زبان‌های اسلاوی غربی تعلق دارد و منشأ آن به قرن‌های اولیه تاریخ اسلاوی باز می‌گردد. اولین یادمان‌های مکتوب زبان لهستانی به قرن‌های XI-XII مربوط می‌شود، زمانی که اولین آثار ادبی به زبان لهستانی ظهور کردند. در دوره قرون وسطی، زبان لهستانی تحت تأثیر شدید زبان لاتین بود، به‌ویژه در زمینه‌های دین و علم، زیرا زبان لاتین زبان رسمی کلیسا و دانشگاه بود.
در قرن‌های XVI-XVII، زبان لهستانی به عنوان زبان ادبیات و هنر شروع به توسعه کرد و همچنین در دیپلماسی و حوزه دولت از اهمیت بالایی برخوردار شد. در این دوره عناصر فرهنگی از زبان‌های فرانسوی، آلمانی و ایتالیایی به زبان لهستانی وارد شدند که به غنای آن کمک کرد. در قرن XVIII، پس از تقسیم لهستان، زبان در معرض خطر از بین رفتن قرار گرفت، زیرا دولت لهستان میان روسیه، پروس و اتریش تقسیم شده بود. در این زمان زبان لهستانی همچنان در ادبیات مورد استفاده قرار گرفت، اما استفاده رسمی از آن محدود شده بود.
احیای زبان لهستانی در قرن نوزدهم رخ داد، زمانی که مردم لهستان به مبارزه برای استقلال پرداختند. زبان لهستانی دوباره به عنوان یک نماد مهم وحدت ملی تبدیل شد. با احیاء استقلال لهستان در سال 1918، زبان لهستانی دوباره به زبان رسمی کشور تبدیل شد و در قرن بیستم نیز به توسعه خود ادامه داد، علی‌رغم تأثیرات زبان‌های دیگر مانند آلمانی، روسی و فرانسوی.
امروزه زبان لهستانی زبان رسمی لهستان است و در زندگی روزمره، آموزش، علم، رسانه و اداره دولتی به کار می‌رود. زبان لهستانی یکی از شایع‌ترین زبان‌ها در جهان در میان ملت‌های اسلاوی است و بیش از 45 میلیون نفر به آن صحبت می‌کنند، از جمله مهاجران در کشورهای دیگر مانند ایالات متحده، بریتانیا، کانادا و آلمان.
زبان لهستانی معاصر دارای قواعد دستوری سختی است، مانند سیستم حالت (زبان لهستانی دارای هفت حالت است)، و همچنین استفاده از اشکال فعلی مربوط به نوع عمل (نوع کامل و ناقص). سیستم فونتیک زبان لهستانی شامل چندین صدای منحصر به فرد مانند «ł»، «ż»، «ś»، «ć» است که در دیگر زبان‌های اسلاوی وجود ندارد. برای بسیاری از کسانی که زبان لهستانی را یاد می‌گیرند، این صداها ممکن است برای تلفظ دشوار باشد، با این حال آنها بخشی جدایی ناپذیر از هویت لهستانی هستند.
زبان لهستانی چندین گویش دارد که بسته به موقعیت جغرافیایی متفاوت است. مهم‌ترین گویش‌ها شامل: مازوری (مرکزی)، سیلزی، ولکیپولسکی، ملوپولسکی و پودکارپاتسکی هستند. هر یک از این گویش‌ها ویژگی‌های منحصر به فرد خود را در تلفظ، واژگان و گرامر دارند، اگرچه به طور کلی همه آنها برای گویشوران زبان لهستانی استاندارد قابل فهم هستند.
گویش مازوری مبنای زبان ادبی لهستانی است و در بخش مرکزی کشور، از جمله پایتخت ورشو، گسترش یافته است. گویش سیلزی در سیلزی و گویش ولکیپولسکی در غرب لهستان یافت می‌شود. گویش ملوپولسکی در جنوب کشور به‌ویژه در کراکوف، پایتخت تاریخی لهستان و دیگر شهرهای ملوپولسکی به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود. گویش پودکارپاتسکی ویژگی‌سازی برای قسمت جنوب شرقی لهستان به ویژه ناحیه کارپاته‌ها دارد.
با وجود تنوع گویش‌ها، همه آنها یک ویژگی مشترک دارند — زبان ادبی لهستانی. اکثر گویش‌های لهستانی به تدریج ناپدید می‌شوند یا کمتر نمایان می‌شوند، به‌ویژه در شهرهای بزرگ که غالباً از زبان لهستانی استاندارد استفاده می‌شود. با این حال در مناطق روستایی، گویش‌ها همچنان حفظ می‌شوند و به طور فعال مورد استفاده قرار می‌گیرند، به‌ویژه در میان نسل‌های پیرتر.
لهستان یک کشور چندزبانه است که چندین اقلیت قومی و زبانی در آن زندگی می‌کنند. یکی از معروف‌ترین آنها اقلیت آلمانی است که به زبان آلمانی صحبت می‌کند. این زبان به‌طور رسمی در برخی از مناطق لهستان، مانند سیلزی و ولکویودستوی اپول، به رسمیت شناخته شده است. زبان آلمانی در این مناطق دارای status زبان اقلیت است و می‌توان آن را در مدارس و تلویزیون شنید.
علاوه بر این، در لهستان چندین زبان اقلیت دیگر وجود دارد، از جمله بلاروسی، اوکراینی، لیتوانیایی، رُسینی، ارمنی و یهودی (یدی‌ش). این زبان‌ها در زندگی فرهنگی و مذهبی برخی از جوامع حفظ می‌شوند و همچنین در ارتباطات روزمره استفاده می‌شوند. همچنین در مدارس و دانشگاه‌های لهستان به دانشجویان زبان‌های خارجی، مانند انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی، آموزش داده می‌شود که به گسترش روزافزون رنگارنگی زبانی لهستان کمک می‌کند.
زبان لهستانی، مانند بسیاری از زبان‌های دیگر، تحت تأثیر زبان‌های خارجی قرار دارد، به‌ویژه در چند دهه اخیر. یکی از شدیدترین تأثیرات زبان انگلیسی است که به زبان اصلی ارتباطات بین‌المللی، کسب و کار و فناوری تبدیل شده است. در چند دهه اخیر، زبان لهستانی به طور قابل توجهی با وام‌گیری از زبان انگلیسی غنی شده است، به‌ویژه در زمینه فناوری، اینترنت و فرهنگ.
علاوه بر این، زبان لهستانی همچنان تحت تأثیر زبان‌های دیگر اروپایی مانند آلمانی، فرانسوی و ایتالیایی قرار دارد. بسیاری از کلماتی که در زبان لهستانی استفاده می‌شوند، ریشه‌های لاتینی دارند یا از این زبان‌ها وام گرفته شده‌اند که به زبان لهستانی شکل اروپایی خاصی می‌بخشد. با وجود این وام‌گیری‌ها، زبان لهستانی هویت خود را حفظ کرده و به توسعه خود ادامه می‌دهد، در حالی که توازنی بین سنت و مدرنیته ایجاد می‌کند.
ویژگی‌های زبانی لهستان نشان‌دهنده میراث تاریخی و فرهنگی غنی آن است. زبان لهستانی، علی‌رغم تنوع گویش‌ها و تأثیر زبان‌های دیگر، منحصربه‌فردیت خود را حفظ کرده و بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت ملی است. مهم است که توجه داشته باشیم که زبان لهستانی به توسعه خود ادامه می‌دهد و پایداری آن در شرایط کنونی نماد پایداری و استقلال مردم لهستان است. ویژگی‌های زبانی لهستان نه تنها بخش مهمی از میراث فرهنگی آن است، بلکه عنصر مهمی از نظام اجتماعی و سیاسی معاصر آن نیز می‌باشد.