دانشنامه تاریخی
تمدن بین‌النهرین، یکی از کهن‌ترین و تأثیرگذارترین تمدن‌ها در تاریخ بشریت، در سرزمین‌های عراق کنونی و جزئی در سوریه و ایران وجود داشت. این واژه به معنی «زمین بین رودها» است و به منطقه‌ای بین رودهای دجله و فرات اشاره دارد. بین‌النهرین به عنوان مهد فرهنگ انسانی شناخته می‌شود و دستاوردهای آن هنوز هم بر جامعه‌ي مدرن تأثیر می‌گذارد.
اولین نشانه‌های تمدن در بین‌النهرین به هزاره چهارم پیش از میلاد برمی‌گردد. در اینجا انتقال از زندگی چادرنشینی به استقرار صورت گرفت که این امر به لطف کشاورزی میسر شد. زمین‌های حاصلخیز در کنار دجله و فرات فراوانی منابع را تأمین می‌کرد که به توسعه شهرها و مراکز فرهنگی کمک کرد.
بین‌النهرین به خاطر شهرهای-دولت‌های خود مشهور بود که هر کدام فرهنگ و سیستم حکومتی خاص خود را داشتند. از جمله شهرهای مشهور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
جامعه بین‌النهرین دارای طبقات مختلفی بود. در بالای هرم، اشراف قرار داشتند که شامل کشیشان و پادشاهان بودند و بیشترین قدرت را داشتند.در مرحله بعد، شهروندان آزاد بودند که به تجارت و صنایع دستی مشغول بودند. در پایین‌ترین سطح، برده‌ها قرار داشتند که در زمین‌های ثروتمندان کار می‌کردند.
دین نقشی مرکزی در زندگی بین‌النهرینی‌ها ایفا می‌کرد. آن‌ها به چندین خدا پرستش می‌کردند که هر کدام به جنبه‌های خاصی از زندگی مربوط می‌شدند. به عنوان مثال:
معابد نه تنها به عنوان مراکز مذهبی، بلکه به عنوان مراکز اداری و اقتصادی نیز عمل می‌کردند. کشیشان نه تنها عبادات برگزار می‌کردند، بلکه مدیریت شهرها را نیز بر عهده داشتند.
تمدن بین‌النهرین دستاوردهای فرهنگی زیادی را به جا گذاشته است. آن‌ها نوشتن میخی را توسعه دادند که یکی از نخستین سیستم‌های نوشتاری بود و این امکان را فراهم کرد که قوانین، فعالیت‌های اقتصادی و آثار ادبی ثبت شوند. مشهورترین اثر ادبی «حماسه گیلگمش» است که به موضوعاتی چون دوستی، مرگ و جستجوی جاودانگی می‌پردازد.
بین‌النهرینی‌ها پیشرفت‌های قابل توجهی در ریاضیات و ستاره‌شناسی داشتند. آن‌ها یک سیستم شمارش بر اساس عدد 60 را توسعه دادند که پایه‌ای برای تقسیم ساعت‌ها به 60 دقیقه و دایره‌ها به 360 درجه شد. ستاره‌شناسان بین‌النهرینی به نظارت بر اجسام آسمانی پرداختند و تقویم‌ها را تدوین کردند که به توسعه کشاورزی کمک کرد.
یکی از مشهورترین اسناد، قانون حمورابی است که در قرن 18 پیش از میلاد تدوین شده است. این سند شامل مجموعه‌ای از قوانین است که جنبه‌های مختلف زندگی، از جمله تجارت، خانواده و امور کیفری را تنظیم می‌کند. این قانون به خاطر اصل «چشم برای چشم» مشهور است که بازتابی از ایده‌های عدالت و نظم است.
تمدن بین‌النهرین تأثیر بزرگی بر توسعه فرهنگ‌های پس از خود، از جمله فرهنگ مصری باستان، ایرانی و یونانی داشت. بسیاری از دستاوردهای آن، مانند نویسندگی، قوانین و معماری، به نسل‌های بعد منتقل و توسعه داده شد.
امروزه حفاری‌های باستان‌شناسی در بین‌النهرین به کشف حقایق جدیدی درباره زندگی ملل باستانی ادامه می‌دهد که به ما کمک می‌کند فرهنگ و دستاوردهای آن‌ها را بهتر درک کنیم. بین‌النهرین یکی از موضوع‌های مورد مطالعه و جالب در تاریخ بشریت باقی مانده است.
"بین‌النهرین مهد تمدن است، جایی که اصول اساسی شکل گرفتند که هنوز بر زندگی ما تأثیر می‌گذارند." — تاریخ‌نگار آ. سولوویف.
تمدن بین‌النهرین نقطه عطفی در تاریخ بشریت است. دستاوردهای آن در زمینه‌های علم، هنر، قوانین و دین همچنان الهام‌بخش پژوهشگران و مردم عادی در سرتاسر جهان است. درک این تمدن به ما کمک می‌کند تا ریشه‌ها و سنت‌های فرهنگی خود را بهتر شناخته و بشناسیم.