ऐतिहासिक विश्वकोश
मायाक आणि इन्का संस्कृती प्री-कोलंबियन अमेरिकेतील दोन सर्वात उल्लेखनीय संस्कृती असून, प्रत्येकाने त्यांच्या क्षेत्रांमध्ये इतिहास आणि संस्कृतीत खोल ठसा ठेवला आहे. त्यांनी भिन्न भौगोलिक आणि सांस्कृतिक परिस्थितीत विकसित झाले, तरीही दोन्ही संस्कृत्या अनेक गोष्टींमध्ये साम्य दर्शवतात, ज्यामध्ये जटिल सामाजिक रचना, विज्ञान आणि कलेतील उल्लेखनीय यश, तसेच अद्वितीय धार्मिक विश्वास समाविष्ट आहेत. या लेखात, आपण मायाक आणि इन्का संस्कृतींचे प्रमुख पैलू, त्यांची उपलब्धी, सामाजिक व्यवस्था आणि वारसा यांचा आढावा घेणार आहोत.
मायाक आणि इन्का, जरी वेगळ्या खंडांमध्ये असले तरी, काही सामान्य वैशिष्ट्ये होती. दोन्ही संस्कृत्या जटिल सामाजिक रचना तयार करत होत्या, ज्यात नोबिलिटी, पुजारी आणि साधा जनसमूह यांचा समावेश होता. त्यांच्या संस्कृतीचा एक महत्वाचा पैलू म्हणजे कृषी समुदाय, जिथे कृषी ही अर्थव्यवस्थेचा आधार होती.
त्याशिवाय, मायाक आणि इन्का यांनी खगोलशास्त्र आणि गणितात महत्त्वपूर्ण प्रगती साधली. त्यांनी कॅलेण्डर विकसित केले ज्याचा उपयोग कृषी कामे आणि धार्मिक सणांच्या नियोजनासाठी केला जात होता. त्यांच्या खगोलशास्त्राच्या ज्ञानामुळे त्यांना सूर्य आणि चंद्राची ग्रहण यांचा अंदाज लावता येत होता, ज्यामुळे त्यांच्यातील वैज्ञानिक ज्ञानाचा उच्च स्तर दिसून येतो.
मायाक संस्कृती सध्याच्या मेक्सिको, ग्वाटेमाला, बेलिज, होंडुरास आणि सॅल्वाडोरच्या भौगोलिक क्षेत्रात तिसऱ्या शतकाच्या पूर्वीपासून ते नवव्या शतकापर्यंत फुलली. मायाक त्यांच्या राज्य-शहरांसाठी ओळखले जातात, जसे की तिकाल, पलेन्के, आणि कोपन, जे संस्कृती, धोरण आणि व्यापाराचे केंद्र होते.
मायाकने एक जटिल हायरोग्लिफिक लेखन प्रणाली तयार केली, जी इतिहास, धार्मिक ग्रंथ, आणि खगोलशास्त्रीय निरीक्षणे नोंदण्यासाठी वापरली जात होती. त्यांचे艺术 आर्किटेक्चर, शिल्पकला, आणि चित्रकला यामध्ये प्रकट झाले, ज्यामध्ये अनेक आजही टिकून आहेत. प्रसिद्ध मंदिरांचे समूह, जसे की इंसक्रिप्शन मंदिर, उच्च प्रमाणात कौशल्याने बांधले गेले आणि राज्य-शहरांच्या शक्तीचे प्रतीक होते.
मायाकच्या धार्मिक विश्वास प्रणाली देखील जटिल होती, जी निसर्ग, देवता, आणि पूर्वजांशी संबंधित होती. ते अनेक देवांना पूजा करत होते, जे प्रत्येकाचे कार्य आणि प्रभाव क्षेत्र होते. पूजा आणि बलिदान त्यांच्या धर्मात महत्त्वाची भूमिका बजावत होती, आणि त्यांना विश्वास होता की देवतांसमवेत संतुलन राखणे त्यांच्या समुदायाच्या कल्याणाची हमी देईल.
इन्का, जे १३व्या शतकापासून १५३३ पर्यंत आधुनिक पेरू आणि आस-पासच्या देशांमध्ये अस्तित्वात होते, त्यांनी अमेरिकेच्या इतिहासातील सर्वात मोठ्या साम्राज्यांपैकी एक तयार केले. या साम्राज्याची राजधानी कुस्को होती, जी इन्काांचा सांस्कृतिक आणि राजकीय केंद्र बनली. इन्कांचं साम्राज्य त्यांच्या प्रभावी अभियंतीय यशासाठी ओळखले जाते, ज्यामध्ये रस्ते, पूल, आणि कृषीच्या टेरेस यांचा समावेश आहे.
इन्कांनी केंद्रीत शक्तीवरील व्यवस्थापन प्रणाली वापरली, जिथे सम्राटाला एक दिव्य प्राणी मानले जात असे. इन्का समाज विविध वर्गांमध्ये विभाजित होता, आणि व्यवस्थापन प्रणाली कार्यक्षम व्यवस्थापन आणि कर गोळा करण्याची खात्री देत होती. इन्काच्या रस्त्याच्या बांधकामासारख्या कामे श्रम आणि संसाधनांच्या उच्च स्तराच्या आयोजनाचे प्रतीक आहे.
इन्कांची धर्म प्रणाली बहुदेववादी होती, आणि त्यांनी अनेक देवांना, ज्यामध्ये सूर्य (इंटी) आणि पृथ्वी (पचामामा) यांचा समावेश होता, पूजा केली. पूजा आणि सोहळे त्यांच्या संस्कृतीत की भूमिका बजावत होते, आणि बलिदान सामान्यतः प्राण्यांचे आणि कधी कधी माणसांचे असायचे. इन्का त्यांच्या सोहळ्यात बासरी आणि ढोल यांसारखे संगीत उपकरणे वापरतात.
मायाक जसे आणि इन्का यांनी विज्ञान क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण प्रगती साधली. मायाक त्यांच्या खगोलशास्त्रीय निरीक्षणांसाठी प्रसिद्ध आहेत, ज्यामुळे त्यांनी अचूक कॅलेण्डर तयार केले, जसे की झोल्किन आणि हाब. त्यांनी तसेच जटिल गणिती प्रणाली विकसित केल्या, ज्यात शून्य आणि विविध संख्यात्मक प्रणालींचा वापर होता.
इन्का, त्यांची बाजूने, अत्याधुनिक पाण्याचा सिंचन आणि कृषी प्रणाली निर्माण करण्यास क्षम होते. त्यांनी विविध खते जसे की बटाटा, मक्याचे आणि किनोआ यांची लागवड केल्याने पर्वतीय उतारांचा प्रभावी वापर करण्यास सक्षम बनवले.
मायाक आणि इन्का यांचे वारसा आधुनिक संस्कृतीवर प्रभाव टाकत आहे. या संस्कृत्या कला, आर्किटेक्चर, आणि धार्मिक परंपरेत लाटणारे ठसा आजही लॅटिन अमेरिकेतील लोकांच्या स्मृतीत जिवंत आहेत. आधुनिक मायाक आणि इन्का वंशज त्यांचे प्राचीन पूर्वजांच्या मूळ संसाधनांवर आधारित भाषांचा, परंपरा, आणि कार्यपद्धतींचा वापर सुरू ठेवतात.
त्यांच्या संस्कृतीच्या आधुनिक अभ्यासामुळे फक्त ऐतिहासिक संदर्भाची समज वाढवत नाही, तर या प्राचीन संस्कृत्या एकमेकांवर कशा प्रकारे परिणाम करू शकल्या आणि आजूबाजूच्या संस्कृतींसोबत कशा प्रकारे संवाद साधल्या याचाही समज वाढवते. पुरातत्त्वीन शोध आणि वारसाच्या अभ्यासाची प्रक्रिया चालू आहे, ज्या प्री-कोलंबियन अमेरिकेच्या जटिल इतिहासासाठी नवीन प्रवास उघडत आहेत.
मायाक आणि इन्का संस्कृत्या, त्यांच्या भिन्नतेशिवाय, अनेक सामान्य गोष्टी आहेत. विज्ञान, कला, आणि सामाजिक संरचनेतील त्यांच्या उपलब्ध्या या संस्कृत्या उच्च विकासाच्या आणि जटिलतेच्या एका उच्च स्तराचे प्रमाण दर्शवतात. त्यांनी त्यांच्या मागे एक समृद्ध वारसा सोडला आहे, जो संशोधक आणि वंशजांना प्रेरित आणि उत्सुक करून ठेवतो, त्यांच्या इतिहासाच्या खोलाई आणि बहुरंगीतेला समजून घेण्याची इच्छा आहे.