تاریخی انcyclopedia
چک جمهوریت یوه بډایه او زر کلنه تاریخ لري، او د بیلابیلو تاریخی شخصیتونو کلیدي رولونه د دې ملی هویت، کلتور او سیاست په جوړولو کې ولوبول. دا اشخاص په مختلفو برخو کې د پام وړ میراث پریښودلې دي - له هنر څخه تر سیاست او علومو پورې. د چک جمهوریت تاریخ د داخلي شخړو او خارجی چلینجونو سره پړاو لري، او د دې هېواد ګڼ شمیر مشهور تاریخی شخصیتونو د دې ازموینو په لور لاړ او په مخکې ځي.
یو له لومړیو او مشهور شخصیتونو څخه چې د چک جمهوریت تاریخ سره تړاو لري، کارل لوی (Charlemagne) دی، د فرانیانو پاچا او د مقدس روم د امپراتور. سره له دې چې هغه په خپله چک نه و، د هغه اغیزه په چک ځمکو کې د پام وړ وه. په ۸۰۳ کې، کارل لوی د چک سلطنت سره خپلې اړیکې ټینگی کوي، چې د هغه په دوره کې د سلاویانو قبیلو په واک کې و. کارل لوی د فرهنګی او سیاسی اړیکو بنسټ جوړ کړ د فرانی امپراتورۍ او سلاوی خاکو ترمنځ، چې چک هم پکې شامل و.
د هغه حکومت په اروپا کې یوه مهمه پړاو شو، او د عیسائیت د خپراوی او بیلابیلو خلکو د يو ځای کولو هڅې د چک جمهوریت د پرمختګ لپاره اوږدمهاله پایلې درلودې.
جان هس (Jan Hus) د چک جمهوریت په تاریخ کې یو له تر ټولو مهمو شخصیتونو څخه دی، چې د چک ملی شعور او مذهبی فکر په پراختیا کې کلیدي رول لوبولی دی. هس یوه مذهبه عالم، فلسفی او اصلاح غوښتونکی و، چې د هغه تعلیم د اروپا په تاریخی اصلاحاتو کې مخکې والې کړې. هغه د کاتولیک کلیسا په فساد باندې نیوکه کوله، چې دا یې د تعقیب لامل و. په ۱۴۱۵ کې هس د کفر په تور د اور په غېږ کې وسوځول شو، چې دا د چک جمهوریت او په اروپا کې مذهبي شخړو په تاریخ کې یوه مهمه پیښه شوه.
د هغه مرګ د هسیت جګړو (1419–1434) لپاره یوه کتلست شوه، په ترڅ کې چې چکی پروتستانان د کاتولیک کلیسا نه د آزادۍ لپاره جګړه کړې. جان هس تر اوسه پورې په چک جمهوریت کې د ملی قهرمان او شهید په توګه احترام لري، څوک چې د دینی آزادۍ او انصاف لپاره مبارزه کړې دی.
جان ژیژکا (Jan Žižka) د چک جمهوریت په تاریخ کې په خورا معروف جنرالانو کې دی، د هسیت تحریک مشری. هغه د خپلې استثنائی نظامی تکتیکونو او د مذهبی آزادۍ لپاره مبارزې په خاطر مشهور و. ژیژکا همدارنګه د لومړڼیو جنرالانو څخه و چې په جګړو کې د څخن(Thread) استعمال وکړ. د هغه په مشری کې، هسیتی ځواکونو په شمېر ډېرې سیمې او دښمنانو ته ماتی ورکړي، چې هغه ته په چک تاریخ کې یوه افسانوی شخصیت ورکړه.
جان ژیژکا د چک مقاومت سمبول شو، او د هغه نوم د آزادۍ او استقلال لپاره د مبارزې نمایندگی کوي. هغه په ۱۴۲۴ کې ومړ، مګر د هغه مرسته د چک سلطنت او د هسیت تحریک په تاریخ کې د نه هیریدونکي پاتې شوی.
میلوش فورمن (Miloš Forman) د چک یوه مشهوره د سینما کاره دی، چې چک جمهوریت ته د نړیوالی جګړې په میدان کې شہرت ورکړ. د هغه مسلک د چک سینما د نړیوال فرهنګ په برخه کې د بریالیتوب سمبول شو. فورمن د «پورتنۍ پرده» او «امادئ» په څیر فیلمونو له کبله مشهور شو، چې ګڼ جایزې یې ترلاسه کړي، پشمول د «اسکار». دا فیلمونه نړیوال مشهورتیا ته ورسېدل او د سینما هنر پرمختګ باندې یې د پام وړ اغیزه وکړه.
فورمن همدارنګه د «چک نوې لړۍ» په برخه کې د خپل ګډون له کبله مشهور و - یو حرکت چې په ۱۹۶۰مو کالونو کې پیل شو او د اروپایی سینما پر پرمختګ باندې ستر اغیزه درلوده. د هغه کارونه د دې مثال شول چې څنګه چک سینماکاران نړیوال فرهنګ باندې اثر اچولی شي او همدارنګه خپل ریشه ته وفادار پاتې شي.
واڅلاو هاول (Václav Havel) د ۲۰مې پیړۍ په پای کې د چک جمهوریت یوه له تر ټولو مهمو سیاستوالو او فکروالو څخه دی. هغه د ۱۹۸۹ کال په بهیر کې د کمونیستی رژیم د پای ته رسولو وروسته د چک جمهوریت ولسمشر شو او د هیواد د دموکراسي ته د لمر مسوول رول ولوباوه. هاول نه یوازې یوه سیاسي رهبر و، بلکې لیکوال، ناول لیکونکی او فعاله هم و. د بشر د حقونو په برخه کې د هغه کارونو او د ټوله والي سره مبارزې هغه نړیوال شهرت او احترام ورکړئ.
هاول همدارنګه د ۱۹۸۹ کال ولویلي انقلاب سمبول هم دی، چې د کمونیستی حکومت د سوله ییزو سرکوب له لارې پاڅون را منځ ته کړه. د هغه رهبری او اخلاقي اصول چک جمهوریت ته د نورو هېوادونو لپاره یو مثال وګرځېد.
توماش ماساریک (Tomáš Masaryk) د چکوسلوواکیا بنسټ ایښودونکی او د هغې لومړی ولسمشر دی. هغه د ۱۹۱۸ کال په جریان کې د اتریش - مجارستان د وتلو وروسته د خپلواکه چک دولت په جوړولو کې مهمه برخه ولوبوله. ماساریک یوه فلسفي، ساینس پوه او سیاستوال و، چې د چک جمهوریت د ځان بسیجۍ او د دموکراتیک ارزښتونو استازیتوب کوی. هغه د نوې جمهوریت نړیواله پیژندنې ته د ملاتړ یوه مهمه څیره وه.
ماساریک همدارنګه د ټولنیزې او سیاسی انصاف د ملاتړ په لټه کې و، او د یو دموکراتیک هېواد په جوړولو کې د هغه هڅې هغه ته د چک او نړیوال تاریخ په برخه کې یوه مهمه شخصیت ورکړه. د چکوسلوواکیا د پرمختګ او د هغې نړیوال مقام ته د هغه مرسته هیریدونکې پاتې ده.
د چک جمهوریت تاریخ د ګڼ شمیر مهمو شخصیتونو له خوا جوړ شوی، چې هر یوه د هېواد په پرمختګ کې ځانګړی ونډه اخیستې. له لرغونو وختونو راهیسې، کله چې چک جمهوریت د لویو امپراتوریو برخه وه، تر اوسه پورې، چې هغه په یوه مستقل او پرمختللي هېواد بدل شوی، چک کې تاریخی شخصیتونه د نړیوال تاریخ په برخه کې د نه هیرونکی اثر پریښودل. دغه شخصیتونه نه یوازې په سیاسي او ټولنیزه ژوند کې کلیدي رولونه ولوبول، بلکې د آزادۍ، انصاف او پرمختګ لپاره د مبارزې سمبولونه هم شول.