تاریخی انcyclopedia
د چک جمهوري ملي ژوند تازه کول - دا د تاريخ يو مهم دوره ده چې د ۱۸مې پېړۍ په پاى او ۱۹مې پېړۍ کې برابره شوې او د چک خلکو د خپل ملي پېژندنې، ژبې او کلتور د بيا راژوندۍ لپاره کوښښ کوي چې د رومانتيک او مليت غوښتونکو نظرونو لخوا اغېزمن شوی دی. دا پروسه د چک جمهوري دولت د جوړښت او د ګابزبرګ سلطنت تر څارنې لاندې د کلتوري خودمختارۍ جوړښت لپاره بنسټيزه وه.
د ملي ژوند تازه کول د ۱۸مې پېړۍ په پای کې په اروپا کې د يو شمېر ټولنیزو، سياسي او کلتوري بدلونونو تر څنګ رامنځته شو. د دې پروسې اساسي موخې د روښانتیا نظرونه وو چې د مساوات او انساني حقونو تګلاره وړاندې کړه، او همداراز رومانتيزم چې د خلکو رواجو او فولکلور ته پراخه توجه کوي. په چک کې، لکه په نورو اروپا هېوادونو کې، ملي خوځښتونه رامنځته شول چې د ملي شعور د ژغورنې لپاره هڅې کوي.
په ۱۹مې پېړۍ کې د ناپولین د جګړو له سقوط وروسته او په ۱۸۱۵ کال د وينه کنګره په مهال نوې دوره پيل شوه، چې پرMilli شعور مسلې پاتې شوې. په چک کې د اتریشي حکومت پر وړاندې نارضایتي او د چک ژبې او کلتور په اړه کړنې پیل شوې. دا دوره د ملي خوځښت د پرمختګ لپاره د ژوند په نويو او رومانتيزه نظرونو باندې د ځمکې نشتوالی وه.
د ملي ژوند تازه کولو يوه کلیدي اړخ کلتوري خوځښت و چې ادبياتو، موسيقۍ، تياتر او تجزيي هنر ته ځواب ورکوي. په دې وخت کې ډیری چک پوهانو د چک ژبې او ادبياتو د بيا راژوندۍ لپاره عملي کارونه شروع کړل. د لیکوالانو او شاعرانو مهم چارواکي، لکه يان نرودا، واچلاو ګوېل، کارل چپيک او نور، چې په چک ژبه کې آثار پيدا کړي او د خلکو رواجو ته توجه وکړي.
د چک ملي تیاتر د پراگ په ښار کې په ۱۸۸۱ کال کې د جوړېدو یوه مهمه پیښه وه چې د کلتوري ژوند مرکز او د ملي پېژندنې سمبول شو. په ورته وخت کې موسيقي هم وده وکړه، او د انطوني دڤورجاک او بدرژيک سميتانا په څېر کمپوزرانو د خپلو آثارونو کې د خلکو رواجو موضوعات استعمالول، چې د چک موسيقي د ملي او نړیوالې کچې په کچه سازښت کې مرسته وکړه.
د ملي ژوند تازه کولو سياسي اړخ هم د چک خلکو د حقوقو لپاره د مبارزې کې مهم رول درلود. په ۱۹مې پېړۍ کې چک پوهانو او سياستوالو مختلفې ټولنې او ګوندونه جوړ کړل چې د ګابزبرګ سلطنت ترچلند د چک خلکو د خودمختارۍ او حقوقو لپاره مبارزه کوي. په ۱۸۴۸ کال کې په اروپا کې انقلابونه رامنځته شول، چې د پراګ پاڅون هم د حقوقو او آزادۍ لپاره مبارزې يو مهم پړاو و.
د دې پيښو په پايله کې، ګابزبرګانو ته د ځينو کمو تسليمولو ته اړتيا رامنځته شوه، چې دې چک ملي رهبرانو ته د اصلاحاتو پروګرام پلي کولو ته اجازه ورکړه. په دې وخت کې د زده کړې کچې د ښه کولو، نوو تعلیمي مؤسسو د جوړولو او د چک ژبې د عامه ژوند په توګه د پراختيا لپاره تدابیر اخیستل شول. د ۱۳۴۸ کال په پراگ کې د چک پوهنتون جوړول د چک کلتور او ساينس لپاره یوه مهمه موخې وو.
په چک کې ملي ژوند تازه کول یواځې د پوهانو لخوا نه بلکې د عامه خلکو لخوا هم ملاتړ شو. عامه خلک د خلکو جشنونو، د ملي ټولنو لخوا تنظيم شوو کلتوري او ټولنيزو برنامو کې فعاله ګډون درلود. د خلکو د نڅاګانو وړاندې کولو، د رواجي جشنونو لمانځلو او د نندارتونونو تنظيم کولو هڅې د ملي شعور په پياوړي کولو او د يو واحد چک ولس د جوړولو لپاره مرسته وکړه.
ښځې هم د دې خوځښت کې مهم رول درلود، د مختلفو کلتوري نوښتونو، تعلیمي پروګرامونو او پراختیايي کړنو کې برخه واخلي. هغوی د ملي ژوند تازه کولو نظرونو خپرولو او د ښځو تر منځ د زده کړې د کچې لوړېدو لپاره مرسته وکړه، چې وروسته د مساوات او ټولنيزو حقوقو لپاره مبارزې یوه مهمه برخه شوه.
په چک کې د ملي ژوند تازه کول د اروپا په کچه پراخو پروسو تر څنګ رامنځته شو. ډیری خلکو د خپلو کلتورونو رواجو او پېژندنې په بيحوانه کنده هکړه، چې ډېری وخت یې د برترې دولت سره د شخړو لامل کیده. په نورو هېوادونو لکه پولنډ، مجارستان او ایټالیا کې هم ورته خوځښتونه ثبت شوه، چې د ملي پېژندنې لپاره د مبارزې په برخه کې ټاکلې موازي او موافقتونه رامنځته کړل.
په چک کې د ملي ژوند تازه کولو پروسه د اتریشي امپراتورۍ په لومړۍ نړیوالې جګړې کې د ماتي وروسته په ځانګړي ډول څرګنده شوه. وروسته له دې چې جګړه په ۱۹۱۸ کال کې پای ته ورسېده، چکوسلوواکیه د يوې آزاد هېواد په توګه اعلان شوه چې د ملي ژوند تازه کولو اوږده پروسې او د چک خلکو د حقوقو لپاره د مبارزې منطقي نتیجه شوه.
په چک کې د ملي ژوند تازه کول د هېواد په تاریخ کې یوه مهمه مرحله وه چې د دې د کلتوري او سياسي پېژندنې جوړښت په زياته اندازه اغیزه کړې. دا پروسه د ملي شعور د ژغورنې، د ژبې او کلتور د ساتنې او همدارنګه د آزاد چک دولت د جوړښت لپاره د ډېرو عامو فکرونو لپاره زمینه برابره کړې. د ادبیاتو، موسيقۍ او زده کړې په برخه کې مهم لاسته راوړنې تر اوسه د چک کلتور باندې اغیزه لري او ملي ژوند تازه کول د معاصر چک ټولنې لپاره د بنسټ په توګه د خپل ارزښت په ځمکه نیسي.