تاریخی انcyclopedia
د دسمبر ګریمونډی — د موناکو د امارت حکومتي ټبر دی چې د ۱۳مې پیړۍ راهیسې اوږده او رنګینه تاریخ لري. په دې پیړیو کې، دغه ټبر د جګړو، د دوو ټبرونو په منځ کې د واده کولو، او سیاسي دغوښتنو له لارې زغمونکي حالات تجربه کړل، مګر بیا هم د اروپا له نامتو او با نفوذ ټبرونو له جملې څخه پاتې شوی دی.
ګریمونډی خپله ریشه د ایټالوي骑士انو څخه لري چې په ۱۳مې پیړۍ کې د موناکو په سیمه کې راغلل. د ټبر بنسټګر ګیلم ګریمونډی ګڼل کیږي، چې په ۱۲۹۷ کال کې د دینیانو لباس اغوستل، د موناکو قلا ونیوله. دغه هوښیار پلان د ټبر لپاره د حکومت کولو لور ته د رسیږي.
د ۱۴مې پیړۍ په اوږدو کې، د ګریمونډی ټبر خپلې مقامونه مضبوطول، د خپلې ملکیتونو غزول او د ګاونډیو حکومتونو سره ایتلافونه جوړول. په ۱۳۳۱ کال کې کارلو I، د موناکو حکومت، د جنوا سره یوه تړون لاسلیک کړه چې د ټبر لپاره یو خاص لاسته راوړنه تضمین کړه.
بهر، موناکو د ګاونډیو هیوادونو لخوا بې شمیره بریدونو سره مخ شو. په ۱۴۱۹ کال کې جنوا د امارت نیولی و، او یوازې په ۱۴۳۶ کال کې ګریمونډی د دې د کنټرول بیرته ترلاسه کولو توانېدلي.
په ۱۶-۱۷مې پیړۍ کې، د ګریمونډی ټبر د موناکو پرمختګ ته دوام ورکړ، دې ته د یوه مهم تجارتي او نظامي ستراتیژي مرکزي حیثیت ورکړ. په دې وخت کې، په امارت کې نوې قلعې او ځمکې جوړې شوې، چې د دې د دفاعي وړتیا سره مرسته وکړه.
په ۱۵۲۴ کال کې، انطوان ګریمونډی د موناکو لومړی امیر شو چې د فرانسې پاچا سره یوه تړون لاسلیک کړه، چې د امارت نړیوال حیثیت ته د پام وړ زیاتوالی ورکړ.
د ګریمونډی ټبر د واک او نفوذ پیاوړتیا لپاره یو له مهمو تګلارو دا وه چې د نورو اروپایي ټبرونو سره د واده تړونونه وچیري. دغه واده ګان د ګریمونډی ټبر ته د خپلواکو ګاونډیو څخه ملاتړ او ساتنه ترلاسه کړې.
په ۱۶۱۲ کال کې، ګبریل ګریمونډی د هسپانوي شاهي کورنۍ یوې غړې سره واده وکړ، چې د هسپانیا سره اړیکې پیاوړې کړې. وروسته، په ۱۸-۱۹مې پیړۍ کې، ټبر د نورو اروپایي ټبرونو سره بیا د واده تړونونه جوړول، چې د نفوذ زیاتیدو لامل شول.
په ۱۹مې پیړۍ کې، د ګریمونډی ټبر نوو چلنجونو سره مخ شو. موناکو د لویو بریتانیايي حکومتونو، لکه فرانسې او ایټالیا، د توجه موضوع وګرځیده. په ۱۸۶۱ کال کې، امارت د فرانسې سره یو تړون لاسلیک کړ چې د دې خپلواکي ومنل شوه، مګر د دې خپلواکي ته یې بعضې محدودیتونه راوستي.
په دې اوسنیو شرایطو کې، شال III، چې له ۱۸۵۶ تر ۱۸۸۹ پورې حاکم و، د امارت د مدرن کولو او د دې د اقتصاد پرمختګ لپاره یو لړ اصلاحات ترسره کړل. هغه د مونټې کارلو د ریسورټ په پرمختګ کې مرسته وکړه، چې د ډیر سیاحانو او پانګوالو جذب کړ.
XX پیړۍ د ګریموندی ټبر لپاره د لویو بدلونونو وخت و. په ۱۹۴۹ کال کې، لوئ II د خپل زوی رینی III ته واک وسپارل، چې د امارت حاکم شو او د اقتصادي پرمختګ او د موناکو نړیوال حیثیت پیاوړتیا لپاره فعال اصلاحات پیل کړل.
رینی III هم د نورو اروپایي کورنیو سره د واده یو لړ تړونونه وکړل، چې د نورو کورنیو سره اړیکې پیاوړې کړي. په ۱۹۵۶ کال کې، هغه د امریکایي اداکارې ګریس کیلي سره واده وکړ، چې د نړیوالې ټولنې پام جلب کړ او د عصري موناکو نښه شوه.
اوس مهال، د موناکو امارت د البرټ II لخوا اداره کیږي، چې د رینی III او ګریس کیلي زوی دی. هغه په ۲۰۰۵ کال کې حاکم شو او د خپل کورنۍ د دودونو سره سم، د خلکو د ژوند د ښه کولو او د موناکو د نړیوال حیثیت پیاوړتیا لپاره کار کوي.
د ګریمونډی ټبر لاهم د موناکو تاریخ او کلتور یوه مهمه برخه پاتې شوې، چې د دې خپلواکۍ او ځانګړتیا نښه ده.
د ګریمونډی ټبر نه یوازې د موناکو تاریخ یوه مهمه برخه ده، بلکې د ثبات او بدلونونو سره د تطابق نښه هم ده. له ۱۳مې پیړۍ راهیسې د رامنځته کیدو څخه تر اوسه پورې، ټبر لا هم د امارت په سیاسي، اقتصادي او کلتوري ژوند کې مهم رول لوبوي. د دې تاریخ ته کتنه په دې ښیي چې دودونه او نوښتونه څنګه کولی شي یوځای شي، چې د هیواد ځانګړی هویت رامنځته کړي.