تاریخی انcyclopedia
موناكو، د مځکې په غاړه کې کوچنی امیرۍ، یوازې نه یوازې د حیرانونکې طبیعت لرونکی دی، بلکۍ د غني فرهنګي تاریخ لري. که څه هم هېواد د ادب په دودیز مفهوم کې یوه لویه ادبي مرکز نه ده، دې څو مشهور لیکوالانو او شاعرانو په ژوند کې مهمه ونډه اخیستې ده. ادبي آثار چې په موناکو کې رامینځته شوي یا دې ځانګړي ځای ته الهام شوي دي، ډیر وخت د امارت تاریخ، د هغې غني کلتور او نړیوال څیر راپورته کوي. په دې مقاله کې موږ د موناکو پورې تړلو څو مشهور ادبي آثار او همدارنګه لیکوالان چې له دې ځای سره تړاو لري، وڅیړو.
موناکو، د کوچني او خپلواکې دولتي په حیث، د مختلفو کلتورونو لکه فرانسوي، ایټالیایي او حتی عربي تاثیر لاندې وه. دا کلتوري اختلاط د هېواد په ادبیاتو او هنر باندې لویه اغېزه لري. که څه هم موناکو د ادبياتو په برخه کې د ډېر شمېر ادبي اثارو له پاره ادعا کوونکی نه دی، دا د ډیر شمیر لیکوالانو لپاره الهام شوی، په ځانګړې توګه د شعر او نثر په ژانر کې، چې د امیرۍ ځانګړې دودونه اوUnique atmosphere هم تشریح کوي.
موناکو د ګڼو مشهور لیکوالانو، هنرمندانو او سینمادارانو پام ځانته را اړولې او لاهم را اړوي، چې دا د دې ځای د موقعیت، شوق او فرهنګي او سیاسي مرکز حیثیت سره تړاو لري. د امارت تاریخ، د دې د پادشاهۍ او نړیوال اهمیت کې، هم د مختلفو نړۍ تر منځ د ژوند په اړه جوړولو لپاره الهام ورکړی دی.
د موناکو سره تړلی یو له مشهور ترینو اثارو څخه د سویډنی لیکوالې ګریتا ګاربو رومان "نوې ژوند" دی. دا رومان په 1930مو کلونو کې لیکل شوی دی، او که څه هم خپله لیکواله په سویډن کې زېږیدلې ده، د هغې اړیکه د موناکو په دې اثر کې څرګندېږي. په "نوې ژوند" کې ګاربو د کوچني امیرۍ د ژوند فضاء تشریح کوي، د هغې نړیوال وضعیت او د بیځایه خلکو لپاره جلب توجه روښانه کوي. ګریتا ګاربو د رومانټیک تاریخ عناصر کاروي تر څو د موناکو په ژوند او ټولنیزو حقیقتونو کې انعکاس وکړي.
دا رومان د ادبي نقادانو تر منځ شهرت وموند ځکه چې په کې د عالى ټولنې ژوند د څارنې عناصر کارول شوي، چې په ډیر حد کې د موناکو فضاء د هغې دورې کې انعکاس ورکوي. په دې کې هم مشهور شخصیتونه او ځایونه یادونه شوې، چې د هېواد په ژوند کې مهمه ونډه لري، لکه قمارخانې، ماڼۍ او مشهور شپنیو کلبونه.
تیودور د بانویل - فرانسوی شاعر او لیکوال، چې په نولسمه پیړۍ کې یې د موناکو لپاره څو آثار جوړ کړي. د هغه مشهور شعر "ښایسته سلطنت" ("Le Royaume des Beaux") دې کوچني، خو تاثیر لرونکي دولتي ته وقف شوی دی. په دې اثر کې بانویل د امارت د شتمنۍ او ښېګڼې ژوند تشریح کوي، هغه د شاندار ماڼیو، د طبیعت ښکلا او د حیرانونکې ګلامر په اړه وایي چې په دې ځای کې موجود دی. لیکوال د رومانتیزم عناصر کاروي تر څو د موناکو یوه ایده الیکد صورت رامینځته کړي، چې په دې کې د خوشحالۍ او شرقي رازونو عناصر شامل دي.
د تیودور د بانویل شعر ډیری وخت د ښکلا او ظرافت سره نښلول شوی دی، چې دا د هغې ژوند تصور سره ښه ملګری دی چې هغه په خپلو اشعارو کې کوی. هغه د موناکو د کمال او ښکلا سمبول په توګه له لومړنیو څخه دی، چې یوازې د دې کوچني دولت د عامو خلکو په وړاندې جاذبه زیاته کړې ده.
فرانسوی لیکوال ګي د مپسسان، چې د واقعیت تر ټولو لوی ترین ماسټرانو څخه دی، هم د موناکو سره تړاو لري. په خپل نثر کې هغه دا ځای د شتمنۍ او نازونې سمبول په توګه یادیږي. د هغه رومان "بل-ایپاک" اکثره مهال د ادبي اثر په توګه تشریح کیږي، چې د فرانسې او موناکو د دور په Dolce vita کې دی، کله چې داسې ښارونه لکه موناکو د ګڼو لویو لیکوالانو او هنرمندانو پام ځانته را اړولي. مپسسان څو کوتاه کیسې او ناولونه ولیکل؛ چې د امارت ځانګړتیاوو ته اشاره کوي.
په خپلو اثارو کې مپسسان اکثره د انساني کمزوریو او ځان غوښتنې موضوعو ته پام کوي، چې د هغه په اند په داسې یوه ټولنه کې ځای لري، چیرې چې پیسې او حیثیت مهمې ونډې لري. په داسې یوه زمینه موناکو، چې د شتمنو اوسیدونکو او خاص وضعیت سره دی، د دې ټولنیزو حقیقتونو انعکاس ورکوي.
نن ورځ موناکو لا هم د لیکوالو او شاعرانو د الهام سرچینه پاتې ده. په تیرو څو لسیزو کې د امیرۍ په اړه د ژوند په موضوع څو آثار د مشهورو لیکوالانو لخوا، نه یواځې فرانسوي بلکې نړیوالو ادیبان، لیکل شوي. موناکو د دې د عجیب ترکیب او قدیم دودونو سره د نوې پرمختیا له امله پام ځانته را اړوي، چې دا اکثره په نوو ادبي اثارو کې انعکاس مومي.
معاصر لیکوالان اکثره موناکو د خپلو داستانونو د چاپيريال په توګه کاروي، چېرې چې د ژوند یوه مهمه برخه د شتمنۍ او قیمتي خوندونو په چاپیریال کې وي، مګر د اخلاقو او ارزښتونو سره تړلي پوښتنې هم ور اضافه کوي. د موناکو سره اړوند ادبیات د شتمنۍ، واک او نړیوال وضعیت سره تړلي تضادونه څېړي.
موناکو، سره له دې چې د هغې سیمه کوچنۍ ده، د خپلو تاریخي اهمیت، شتمنۍ او فرهنګي تاثير له امله د نړیوال ادب په تاریخ کې مهمه ونډه لري. د دې امیرۍ سره تړلي آثار اکثره یې ځانګړې فضاء تشریح کوي، چیرې چې د دودونو او نوین نسل ترمنځ یوځای کیدلو، او همداراز د نړیوالې نخبې تاثیر د دې خاص جادو ایجادوي. دا آثار لا هم لیکوالان او همداراز د لوستونکو ته الهام ورکوي، چې غواړي د ځمکې په یو له تر ټولو ځانګړو ځایونو کې د ژوند په اړه نور زده کړي.