تاریخی انcyclopedia
د مغولستان لرغونی تاریخ ګڼ شمیر دورې لري، له لومړنیو انسانانو نښې نیولو څخه تر سترې امپراتورۍ جوړیدو پورې. دا مقاله د هغو کلیدي پیښو او فرهنګونو په اړه بحث کوي چې د مغولستان ځانګړې پېژندګلوي جوړولو کې مهمه ونډه لري.
لومړي انسانان په مغولستان کې شاوخوا 1.5 میلیونه کاله مخکې ظهور کړی دی. د archaeology موندنې ښیي چې دلته مختلفې ډلې اوسیدونکې وې چې د ښکار او راټولولو کارونه یې ترسره کول. د مشهور archaeology ځایونو څخه یوه تَوان بوسک غار ده، چیرې چې د کار کولو وسایل او د حیواناتو پاتې شوني موندل شوي دي.
په برونزې دورې (په شاوخوا 3000–1000 کلونو مخکې له میلاده) کې په مغولستان کې لومړني قبیلوي اتحادیې جوړیدل. دې خلکو د مالدارۍ هنر زده کړ چې د هغوی اقتصاد په بنسټیزه توګه بدل کړ. د مختلفو archaeology څیړنو له مخې موندل شوي برونزية توکي د کاري صنعت او سوداګرۍ په لوړه کچه دلالت لري چې د ګاونډیو سیمو سره یې اړیکې درلودې.
په میلاد مخکې لومړی زریزه کی دورو کې اوسیدونکي سکیتс به په مغولستان کې کوچیانو قبیلو څخه و، چې په تاریخ کې یې مهمه نښه پریښوده. د سکیتس فرهنګ خپل مهارتونه د فلزاتو په پروسس کې او د نایابو توکو په جوړولو کې مشهور و. دوی د ګاونډیو خلکو سره فعال تعامل درلود او د لویې ابریشم لارې سوداګرۍ د پرمختګ لپاره مهم رول ولوبولی.
په میلاد مخکې درېیمې زريزې کې د مغولستان په سیمه کې هوني پادشاهي رامنځته شوه، چې د خپلې دورې یو له قوي دولتونو څخه شوه. هوني د ګڼ شمیر کوچیانو قبیلونه یوځای کړل او د پراخه سیمو کنټرول یې تر لاسه کړ، له مغولستان څخه تر مرکزي آسیا پورې. دا سلطنت د وخت په جغرافیایي سیاسي لوبو کې مهم لوبغاړی شو، چې د چینایي سلطنتونو او مرکزي آسیا سره یې اړیکې درلودې.
په لومړیو کې د میلاد په لومړۍ پیړۍ کې مغولستان د چینایي سلطنتونو لخوا اغیزمن شوی و، په ځانګړي ډول هانی سلطنت. چینایان غوښتل چې د کوچیانو قبیلو کنټرول تر لاسه کړي، چې چندانې نښتې زیربنا شوې. د دې په ځواب کې، هوني خپل ځایونه قوي کول دوامداره کړې، د نورو خلکو سره د نسلونو واده او اتحادونه رامنځته کول.
د سوداګرۍ او ثقافت تبادلې پراختیا سره، د چین او مغولستان ترمنځ متقابل تاثیرات پیښ شوي. دا د مغولستان په سیمه کې د زراعت د پراختیا لامل شو، او همچنان د چین ځینې ټیکنالوژۍ او صنعت ته ورننوته.
د مغولستان په تاریخ کې یو کلیدي ټکی د مغولانو د یوې قوم په توګه رامنځته کیدل و. په ۱۳مې پیړۍ کې د چنګیز خان تر رهبري لاندې د مختلفو کوچیانو قبیلو یو ځای کیدل، چې د تاریخ په یوه له تر ټولو قدرتمنو دولتونو په توګه د مغول امپراتوري جوړیدو لامل شو.
چنګیز خان نه یوازې مختلفې قبیلې یوځای کړې، بلکه د مدیریت او جګړې موثره سیسټمونه هم جوړ کړل. هغه نوې اداري طریقه هڅه کړې او د قوانینو یوه کوډ چې یاسا په نوم یادیږي، ترتیب کړه، چې د امپراتورۍ ژوند منظم کړی و.
د لرغوني مغولستان اقتصاد د مالدارۍ، او ښکار او راټولولو پر بنسټ و. کوچیان مادیل د ترانسپورت او جګړې لپاره اساسي وسیله ګڼل. د فرهنګ یوې مهمې برخې کې هغه سنتونه شامل وو چې د کوچیانو د ژوند او طرز لپاره ځانګړي وو، لکه یورته — د هغه متحرک ځایونه چې په ستیپونو کې د سفر لپاره اسانه وو.
لرغوني مغولانو هم ځانګړې مادي فرهنګ ته وده ورکړه، چې د فلزاتو، پوستکي او نساجۍ توکي شامل وو. د دوی هنر او مهارتونه د طبیعت او چاپیریال سره نږدې اړیکه درلودې. مغولان د خپلو مهارتونو له امله د یورته جوړولو او دودیزو کالیو، همدارنګه د زینتونو او موسیقي وسایلو تولید کې مشهور شوي.
د مغولستان لرغونې وختونه یوه زړه راښکونکې دوره ده چې له پیښو ډک دی، چې د مغول قوم او د هغې فرهنګ جوړولو اساس ته دაყوبلو تاسیسوو. د لومړنیو انسانانو نه تر مغول امپراتورۍ عظمت پورې، د مغولستان تاریخ د دې یوه ځل وکړنه مثال دی چې څنګه کوچیانو قبیلو قوي دولتونه جوړ کړل، چې پر ټوله یوراسیا اغیزه وکړه. دا دوره یوه شتمنه میراث پریښوده چې لاهم تاریخ پوهانو او څیړونکو ته الهام ورکوي او متوجه کوي.