تاریخی انcyclopedia
نیوینګون د نایجیریا دور هغه وخت ته اشاره کوي چې د ۱۹۷۰ کال د مدني جګړې وروسته پیل شو او د هیواد کې شوي سیاسي، اقتصادي او ټولنیز بدلونونه پکې شامل دي. نایجیریا، چې د افریقا له لوې اقتصادي ځواکونو څخه ده، د سیاسي ناپایداري، فساد او قومي شخړو په ګډون له څو ننګونو سره مخامخ ده، او همدارنګه د پرمختګ او پرمختګ لپاره فرصتونه لري.
د مدني جګړې له پای ته رسیدو وروسته نایجیریا د سیاسي بدلونونو څو مرحلې تجربه کړې. په ۱۹۷۹ کال کې یوه نوې اساسي قانون تصویب شوه، چې مدني حکومت یې تاسیس کړ، اما په ۱۹۸۳ کال کې یوه نظامي کودتا وشوه او بیا نظامي استبداد رامنځته شو.
نظامي رژیمونه، چې د مختلفو جنرالانو له خوا رهبري کیدل، تر ۱۹۹۹ کال پورې هیواد اداره کړ، کله چې نایجیریا بیا مدني حکومت ته راستنه شوه. له هغه راهیسې هیواد کې څو انتخابونه ترسره شوي، مګر عموماً د جعل او تشدد د تورونو سره مل دی. سره له دې ننګونو، دیموکراټیک پروسه په تدریجي توګه تقویه کیږي، او په ۲۰۱۵ کال کې نایجیریا په تاریخي توګه واک په سوله ییزه توګه انتقال کړ.
نایجیریا ګڼ شتمن طبیعي سرچینې لري، په ځانګړي توګه نفت، چې د هیواد د عایداتو اصلي برخه جوړوي. د نایجیریا اقتصاد په خورا لوړه کچه د نفتې څانګې پورې تړاو لري، چې تقریباً ۹۰٪ د صادراتو عایدات راوړي. مګر دا ډول تړاو هیواد هم د نړیوالو نفتو بیو په نوسان کې کمزوری کوي.
په تیرو کلونو کې د نایجیریا حکومت هڅه کړې ده چې اقتصاد تنوع کړي، د کرنې، ټلویزیوني اړیکو او خدماتو په پراختیا کې. سره له ځینې بریاوو، هیواد لاهم د لوړ بېکارۍ، بېوزلۍ او فساد په ګډون ستونزو سره مخ دی، چې د اقتصادي ودي خنډ کیږي.
په نایجیریا کې ټولنیزه وضعیت پیچلې پاتې ده. هیواد د ۲۰۰ ملیونه کسانو له نفوسه سره د نړۍ له تر ټولو ډیر قومونو څخه دی. دا د مختلفو کلتورونو د شتمنۍ ترڅنګ شخړي هم زغمي. قومي او مذهبي تضادونه، په ځانګړي توګه د شمالي مسلمانانو او جنوبی عیسویانو ترمنځ، کله ناکله خشونت او شخړو ته دوام ورکوي.
د تعلیم، صحت او ټولنیزې بنسټیزو برخو موضوعات هم د حکومت لپاره مهمې ننګونې پاتې دي. د هیواد د لوست اوختوالي کچه، سره له دې چې لوړیږي، بیا هم مطلوبه کچې ته نه رسېږي، او د کیفیت لرونکي طبي خدمتونو لاسرسی محدود پاتې دی.
په نایجیریا کې د امنیت وضعیت په تیرو کلونو کې خورا خراب شوی دی، په ځانګړي توګه د ترهګرۍ ډلې، لکه "بوکو حرام" د فعالیتونو له امله. دا ډله، چې په شمال کې د اسلامي دولت بنسټیزولو هڅه کوي، د ګڼو خشونتونو، اختطافونو او د ملکي وګړو پر وړاندې بریدونو مسئولیت لري.
د نایجیریا حکومت د تروریزم پر وړاندې مبارزه کوي، مګر وضعیت لاهم انتقادي پاتې دی، او ډیر خلک د ورځني ژوند کې د خشونت خطري سره مخامخ دي. د پټونکو او بزګرانو ترمنځ شخړې، او همدارنګه د قومي شخړو له امله په سیمه کې ناپایداري زیاتوي.
نایجیریا په نړیواله سیاست کې مهم رول لري، په ځانګړي توګه د افریقا په سیاق کې. دا د افریقي اتحادیې او ملګرو ملتونو په ګډون د ګڼو نړیوالو سازمانونو غړی دی. نایجیریا هم د اومندانو د عملونو په کې مهمه برخه اخلي.
د نایجیریا تعامل د نورو هیوادونو سره اکثره د امنیت، اقتصادي همکاریو او پرمختګ په مسایلو متمرکز دی. سره له دې چې نایجیریا له داخلي ستونزو سره مخ دی، خو دا لا هم د سیمې یو له کلیدي لوبغاړو څخه پاتې دی او هڅه کوي چې په نړیواله کچه خپل موقف تقویه کړي.
د نایجیریا کلتوري تنوع د دې هیواد یوه له مهمو شتمنیو څخه ده. هیواد د خپل غني میراث لپاره مشهور دی، چې موسیقي، رقص، ادبیات او هنر شامل دي. په تیرو کلونو کې نایجیریایي موسیقي، په ځانګړي توګه د افروبیټ او هیپ هاپ ډولونه، نړیوال شهرت موندلی دی.
د نایجیریا سینما، چې "نولیووډ" په نوم مشهور دی، هم پراخه شهرت ترلاسه کړی، د بې شمار فلمونو تولید کوي چې هم په محلي او هم نړیوالو کچو کې جنجال رامنځته کوي.
نیوینګون د نایجیریا دور د مهمو ننګونو او فرصتونو وخت دی. سره له سیاسي ناپایداري، اقتصادي ستونزو او ټولنیزو مشکلاتو، نایجیریا د لوی امکاناتو لرونکې هیواد پاتې دی. نایجیریایان د غوره راتلونکي لپاره مبارزه جاري ساتي، د خپل شتمن کلتوري میراث او پرمختګ ته د لیوالتیا په تکیه.