تاریخی انcyclopedia
د نایجیریا جګړه، چې د بیافران جګړې په نوم هم مشهور ده، د ۱۹۶۷ څخه تر ۱۹۷۰ کال پورې روانه وه او د دې هیواد تاریخ کې یې یو له ترټولو غمیزه پیښو څخه ځانته ځای نیولی دی. دا شخړه د نژادي، سیاسي او اقتصادي اختلافاتو له امله رامنځته شوه، چې د نایجیریا د آزادۍ ترلاسه کولو وروسته په ۱۹۶۰ کال کې لا ډیرې شدیدې شوې. جګړې د میلیونونو خلکو ژوند واخېست او د هیواد راتلونکي ته یې لویه اغیزه درلوده.
نایجیریا، چې د نژادي او کلتوري تنوع هرکلی کوي، په ۱۹۶۰ کال کې د فدرالۍ په توګه یوځای شوه. مګر د آزادۍ تر لاسه کولو وروسته، د درې مهمو نژادي ډلو: ایبوبا، هاوسا او یوروبا تر منځ ژور اختلافات رامنځته شول. سیاسي او اقتصادي نابرابري او د وسایلو لپاره سیالي د دې اختلافاتو لا نور ژور کړي.
د آزادۍ په لومړیو کلونو کې، نایجیریا د څو سیاسي بحرانونو سره مخامخ شوه، چې پکې کودتاګانې او د حکومت فساد شامل وو. په ۱۹۶۶ کال کې لومړۍ نظامي کودتا وشوه، چې له امله یې واک نظامیانو ته لاړ، چې د نژادي ډلو ترمنځ فشار لا ډیر شو.
په ۱۹۶۷ کال کې، د ایبوبا د خلکو په ښارونو کې د نژادي شخړو او تاوتریخوالي یوه لړۍ وروسته، د ختیځي نایجیریا مشر، کرنل اوجوكو، د دې سیمې په خپلواکي او د بیافرا جمهوریت د جوړېدو اعلان وکړ. دا پریکړه د مرکزي حکومت لخوا سمدستي مقاومت ته پاریدلی، چې د دې یوې سیمې جلا کیدو سره یې رضايت نه درلود.
د بیافرا اعلان د پراخې کورنۍ جګړې لامل شو، چې مختلف ځواکونه او ډلې پکې درلودلې. لویدیځ هیوادونو، په شمول د بریتانیا او متحده ایالاتو، د مرکزي حکومت ملاتړ وکړ، پداسې حال کې چې ځینې افریقایي هیوادونو د بیافرا ملاتړ ښودلی.
جګړه د ۱۹۶۷ کال د جولای په ۶ نېټه پیل شوه، کله چې د نایجیریا مرکزي حکومت د بیافرا پر وړاندې یوه نظامي عملیات پیل کړل. شخړه ژر تر ژره د پراخې جگړې په بڼه بدله شوه. په لومړیو کې د بیافرا وسله وال ځواکونه په کلیدي سیمو کې پرمختګونه وکړل او د محلي خلکو ملاتړ یې ترلاسه کړ.
خو د بیافرا د فعالو عملياتو په ځواب کې، نایجیرین حکومت خپل وسایل راټول کړل او د خارجي قدرتونو څخه مرستې ترلاسه کړې، چې د جګړې روند یې په پراخه کچه بدل کړ. جګړې په مختلفو جبهو کې روانې شوې، او دواړو خواوو داسې تکتیکونه کارولي چې د انسانانو د زیاتې مرګونې او د تخریب لامل شوې.
د نایجیریا د کورنۍ جګړې یوه له ترټولو غمیزه اړخونو څخه انسانی ناورین دی. میلیونونه خلک، په ځانګړي توګه د هیواد د ختیځي سیمې اوسیدونکي، د لوږې او د طبي مرستې نشتوالي په حالت کې پاتې شول. په ۱۹۶۸ کې نړیوالو سازمانونو د بیافرا د بندېز له امله د پراخ انسانی حالت په اړه خبر ورکړ.
د بیافرا د لوږې له امله د ځپل شویو خلکو سره د مرستې لپاره نړیوالې هڅې د نړۍ پام ځان ته راواړاوه. مختلفو انسانی سازمانونو، لکه د سره صلیب، د خوراک او درملو رسولو لپاره کار پیل کړ. مګر، د دې هڅو په باوجود، میلیونونه خلک د لوږې او ناروغیو له امله مړه شول.
په ۱۹۶۹ کال کې نایجیریا د فعالو لاسته راوړنو ضد اقدامات پیل کړل، چې د بیافرا د ځواکونو تر منځ د پام وړ تلفات رامنځته شول. ورو ورو جګړې کم شدت واخیست، مګر شخړې لا هم روانې وې، او دواړو خواوو د خبرو اترو لپاره چمتووالی نه درلود.
په ۱۹۷۰ کال کې، وروسته له دې چې له تقریباً درې کلونو توندې جګړې، بیافرا د تسلیمیدو په حالت کې راغله. اوجوكو، چې د ماتې پیښیدو ناڅرګندتیا پوهیده، بلې هیواد ته تېښتې ته مخه کړه، او نایجیرین ځواکونه د ټولې سیمې کنټرول بیرته ترلاسه کړ.
د نایجیریا جګړه د هیواد او د سیمې لپاره پام وړ پایلې لري. د مختلفو اټکلونو له مخې، د جګړې په مهال د وژل شویو شمېر له یوه تر درې میلیون پورې دی، چې دا پیښه د نایجیریا په تاریخ کې له ترټولو غمیزه واقعیتونو څخه ګرځي.
د جګړې وروسته، نایجیریا د بیا رغونې او د پخوانیو جنګیالیو د بیا ادغام په چالشونو سره مخ شوه. د هیواد سیاسي سیستم بدلونونه ولیدل، او د اقتصادي زیربنا د بیا رغونې لپاره کار پیل شو. سره له دې، ژور نژادي اختلافات او ناخوښي جوړه پاتې شوه، چې د راتلونکو شخړو لامل وه.
د نایجیریا جګړې په تاریخ کې ژور اثر پریښود، او لا هم د دې هیواد معاصر پرمختګ باندې تأثیر لري. د شخړې، انسانی ناورین او د نفوس لپاره د پایلو یادونه د بحث او تحلیل یوه مهمه موضوع پاتې کیږي. نایجیریا، سره له ټولو چیلنجونو، د یووالي او سولې په لټه کې ده، او د خپل تیر درسونه زده کوي.