تاریخی انcyclopedia
پیژندنه
د عثماني امپراتورۍ زرین عصر هغه وخت و چې د دولت تر ټولو لوړې کچې ته ورسېد، چې له ۱۵مې پیړۍ تر ۱۷مې پیړۍ پورې وخت نیسي. دا مهال د سلطان سلېمان لوي (۱۵۲۰–۱۵۶۶) سره تړاو لري، چې د عثماني امپراتورۍ له تر ټولو برجسته واکمنانو څخه دی. د هغه د مشرتابه لاندې، امپراتورۍ د خپل ځواک لوړ ته رسېدلو، د خپلو سرحدونو پراختیا، داخلي سیاست په قوي کولو او د کلتوري لاسته راوړنو په ښودلو کې بریالیتوب ترلاسه کړ.
سلېمان لوي: سیاست او سرحدونو پراختیا
سلېمان لوي د عثماني امپراتورۍ په داسې وخت کې واکمني وکړه چې هغه د خپلې تر ټولو پراخې جغرافیایي پراختیا په حال کې و. د هغه د مشرتابه لاندې، عثماني دولت د بالکان، منځنی ختیځ، شمالي افریقا او مهمې برخې د اروپا برخه ګ included یده. د هغه د واکمنۍ مهمې پیښې د هګری، پېرسي او شمالي افریقا کې بریالي پوځي کمپاینونه، او همداراز د رودس او بلګراد نیول شامل دي.
د سلېمان پوځي بریالیتوبونه نه یوازې د امپراتورۍ سرحدونه پراخ کړل، بلکې په نړیواله کچه یې هغه ته یوه قوي سیاسي څېره هم ورکړه. هغه د مختلفو دولتونو سره تړونونه کول، په ځانګړي ډول د فرانسې سره، خپل نفوذ په اروپا او مدیترانې کې زیات کړ.
کلتور او هنر
د عثماني امپراتورۍ په زرین عصر کې د کلتور او هنر په پرمختګ کې د پام وړ وده رامنځته شوه. د سلطان د لاسته راوړنو لخوا هڅیدلي هنرمندان، شاعران او معماران داسې ماسټر پیسې جوړې کړې چې تر اوسه د دې لوی وخت نښې پاتې دي. د هغه وخت د عثماني معمارۍ یو له تر ټولو پیژندل شوو مثالونو سلېمانیه دی - یوه باعظمت جومات په استانبول کې چې د لوی معمار میمار سنان لخوا جوړه شوې ده.
دغه دوره هم د ادبي او شاعرانه فعالیتونو د ودې په خاطر مشهوره ده. د سلطان په دربار کې شاعران هغه آثار جوړول چې د هغه ځواک، مذهبي ایده او کلتوري لاسته راوړنې ستایي. د هغه وخت عثماني شعر خپل لوړ نقطې ته ورسید، چې د صوفي متون او کلاسیک اسلامي کلتور عناصر پکې تداخل کیږي.
ساینس او تعلیم
د عثماني امپراتورۍ علمی لاسته راوړنې د زرین عصر پر مهال هم ناپېژندلې نه پاته شوې. په دې مهال کې، د استانبول او برسا په څېر لویو ښارونو کې مذهبي او غیر مذهبي تعلیمي مرکزونه جوړ شول. دا تعلیمي مرکزونه پوهان، حقوق پوهان او ډاکټرانو ته چمتو کول، د علمي معلوماتو خپرولو او نوو نسلونو ته زدکړه ورکړه.
عثماني پوهان د ستورپوهنې، طب او ریاضیاتو په پرمختګ کې برخه اخیستل. د پېرسي او عربي کلتور تاثیر د دوی لاسته راوړنې د عثماني علمي څېړنو سره ګډولو کې مرسته وکړه. د طب او ستورپوهنې ډیری کارونه چې ترکي ته ژباړل شوي، د امپراتورۍ د علمي بنسټ د جوړولو لپاره مهم رول ولوبوي.
دین او ټولنه
عثماني امپراتوري یو څو مذهبي دولت و، چیرې چې اسلام مرکزي رول درلود، مګر حکومت د نورو مذهبونو لکه مسیحیت او یهودیت په وړاندې زغم رامنځته کړ. مسلمانان، مسیحیان او یهودیان په لویو ښارونو کې، لکه استانبول او بیت المقدس، پرتله موجود وو.
د شریعت پراساس قانون د ټولنې په کېښنه او ثبات کې مرسته وکړه. مګر داسې هم نړۍ وال قوانین وو چې سوداګرۍ، مالیاتو او ټولنیزو اړیکو ته تنظیم ورکوي. دغه حکومت د مختلفو ټولگیو ترمنځ توازن ساتلو کې مرسته وکړله او د امپراتورۍ په ثبات کې هم مرسته وکړه.
پوځ او پوځي ځواک
د زرین عصر په مهال، عثماني پوځ د نړۍ تر ټولو قوي پوځونو له ډلې څخه ګڼل کېده. د دې بریالیتوب هڅه کې د ینچیر ځانګړي قطعې کلیدي رول درلود، چې مسلکي سرتیري وو، د کوچني عمر نه یې روزل شوې. دا پوځي قطعې یوازې د سلطان تابع وې او د امپراتورۍ په داخلي سیاست او امنیت باندې یې ډیر اغیز درلود.
د ځمکنیو ځواکونو سره، عثماني امپراتوري د مدیترانې او تور سمندر لویې برخې کنټرول کولو لپاره یو قوی بیړۍ درلوده. ځانګړې توګه، عثماني بیړۍ په ۱۵۳۸ کال کې د پریویز په جګړه کې مهمه ونډه لري، چې د عثماني امپراتورۍ ترمنځ د سمندر کې څو لسیزې سلطنت تضمین کړ.
د زرین عصر پای
د سیاست، کلتور او علم په ډګر کې د پام وړ لاسته راوړنو سره سره، د سلېمان لوی مرګ وروسته، عثماني امپراتورۍ د خپلې ځواک کمښت پیلامه وکړه. د داخلي سیاست ستونزې، د فساد زیاتوالی او ناکام پوځي کمپاینونه د دولت د تدریج کمزورتیا سبب شول.
د عثماني امپراتورۍ د زرین عصر دوره د ۱۷مې پیړۍ تر نیمایي پورې پای ته ورسېد، کله چې امپراتورۍ د داخلي شورشونو، مالي ستونزو او پوځي ناکامیو سره مخ شوه. مګر د دې وخت میراث په عثماني کلتور او سیاست باندې د ګڼو کلونو لپاره تاثیرات ترسره کړي.
پایله
د عثماني امپراتورۍ زرین عصر د تاریخ په اوږدو کې یوه ځانګړې دوره ده، کله چې دولت د سیاست او کلتور په برخه کې تر ټولو لوړې کچې ته ورسید. دغه دوره د نړیوال تاریخ او کلتور کې نه هیریدونکی نښه پریښوده، او د هغې وخت لاسته راوړنې تر اوسه د حیرانتیا لامل کیږي. سلېمان لوی او د هغه دور د عثماني امپراتورۍ ځواک او عظمت نښه شوه، چې په لسګونو پیړۍ کې یې په نړیوال سیاست کې کلیدي رول لوبولی دی.