تاریخی انcyclopedia
د شمال مقدونیا پخوانی تاریخ یوه بډایه او متنوع وراثت لري، چې بیلابیلې کلتورونو او تمدنونو ته شامل دی، چې د زرو کلونو راهیسې دې سیمه جوړه شوې ده. د مهمو سوداګرۍ لارو او کلتوري تاثیراتو په څنډه کې، دا سیمه د پخوانیو خلکو او تمدنونو ترمنځ د تعامل ځای شوه. په دې سیمه کې موندل شوي تاریخي آثار دا ثابته وي چې دلته پرمختللي ټولنې د یو ځانګړي کلتور او دودونو سره موجودې وې.
د شمال مقدونیا په سیمه کې خلکو په تاریخ مخکې له خلکو استوګنې پیل کړې. تر ټولو دمخه پیژندل شوي استوګنې د نوولتي دورې په دور کې، شاوخوا ۶۰۰۰ کاله مخکې له زېږېدو پورې نیول شوې. ارکیالوژيکي موندنې، لکه د کانتینرونه، د کار وسیلې او د ژوند شیان، د کروندګرو او د پالتو څارویو د وجود ثابتوي. د نوولتي کلتور اساسي مرکزونه په داسې ځایونو کې و، لکه ماله کوارانیکا او تومول، چې د سیندونو او حاصلخيزو دښتو په اوږدو کې موقعیت لري.
د وخت په تیریدو سره، د نوولتي ټولنو پر ځای د برنجې او اوسپنې کلتورونه راغلل. د تاریخ په اوږدو کې په دې سیمه کې تر ټولو مشهورې قبیلې پیوانې، ایلیریانان او تراکیان وې. دا قبیلې د دې سیمه د تاریخ او کلتور کې پام وړ نښانونه پریښودل، چې د دې اتنیک او ژبني بنسټ حیثیت وکړ.
د زېږېدو په ۸مې پېړۍ کې د شمال مقدونیا په سیمه کې پیونیانو سلطنت رامینځته شو، چې د دې سیمه یوه مهمه سیاسي او کلتوري مرکز شوه. پیوانه، چې د تراکی ژبه خبرې کوي، پراخې سیمې سره مخامخ شوې، چې د واردر او اکسس سیندونو درو کې شاملې وې. د دوی ټولنه د قبیلوي بنسټ پراساس جوړه شوې وه، او په دې کې بیلابیل ټولنیز طبقات څرګندېدل.
پیونیانو د ګاګر همسایه تمدنونو سره سوداګریزو اړیکو ساتلو، چې د یونان او مقدونیا په ګډون، کلتوري تبادلې ته وده ورکړه. مګر په زېږېدو په څلورمې پېړۍ کې، د پیونیانو سلطنت د ځواکمنو همسایه لکه مقدونیا لاندې فشار ته راغی، او په تدریجي توګه یې خپل استقلال له لاسه ورکړ.
د زېږېدو په څلورمې پېړۍ کې، مقدونیا د پاچا فلیپ II او د هغه زوی، سکندر مقدوني د رهبریت لاندې حیرانوونکی ځواک او تاثیر ترلاسه کړ. سکندر د فتوحاتو د لامله یونان نه تر هند پورې پراخه شوې، چې مقدونیا د پخواني نړۍ له مخکښیو ځواکونو یوه وګرځوله. د دغه فتوحاتو په نتیجه کې، سکندر یونانی کلتور نوې سیمو ته راوړ، چې د شمال مقدونیا په خلکو باندې پام وړ اثر درلود.
د مقدونیا سلطنت د پیونیانو سلطنت له منځه یوسي، او د شمال مقدونیا ډېره سیمه د مقدونیا امپراتورۍ برخه شوه. یونانی ژبه، کلتور او هنر غالب شول، او مقدونیا د هیلینیسټیک کلتور یو مهم مرکز شوه، چې نوو هنري، فلسفي او علمي نظریاتو ته وده ورکړه.
د ۳۲۳ کال په زېږېدو کې د سکندر د مړینې وروسته او د هغه د امپراتورۍ د مخرج په وخت، د شمال مقدونیا سیمه د هیلینیسټیک سلطنتونو د تاثیر لاندې پاتې شوه. په دې وخت کې، د محلي او یونانی دودونو ګډیدل پیښ شول، چې دې سیمه به کلتور زرغون کړ. ښارونه، لکه سکوپیي او ستوب، د مهمو کلتوري او سوداګریزو مرکزونو په توګه ودان شول.
په دې دور کې هم د عامه ودانیو، معبدونو او تیاترونو جوړونې پراخه فعالتونه ترسره شول، چې د ښاري ژوند د پرمختللي کچې شاهد دي. د دې سیمه اتنیکي تنوع د نظرونو او کلتوري دودونو تبادلې ته وده ورکړه، او همدارنګه د نورو برخو سره سوداګرۍ پیاوړې کړه.
د زېږېدو په لومړۍ پېړۍ کې، د روم امپراتورۍ د پیاوړتیا سره سم، شمال مقدونیا د هغې تر کنټرول لاندې راغله. رومیانو سیمه په څو ولایاتو کې جلا کړه، چې مقدونیا او ایپیرا کې شامل وو. د روم حکومت له ځانه نوې کلتوري او ټولنیزې بدلونونه راوړ، چې د محلي دودونو ادغام د رومیانو دودونو سره ترسره شول.
په دې دوره کې جوړښت د بنسټونو، سړکونو او آکویدو ترمنځ پرمختللي، چې اقتصادي ودې ته وده ورکړه. ښارونه، لکه سکوپیي، د مهمو اداري او کلتوري مرکزونو په توګه ته وده ورکوه. د روم تاثیر د څو کلیو په دوران کې روان و، چې د دې سیمه تاریخ کې د پام وړ نښه پریښوده.
د لویدیځ روم امپراتورۍ د سقوط او د بیزانتي امپراتورۍ د تاسیس سره په ۴مې پېړۍ کې، شمال مقدونیا د بیزانټې کلتور لاندې راغله. بیزانټېانو خپل تسلط پیاوړی کړ، او عیسایت د غالب دین شو. دا هغه وخت و، کله چې د عیسوي ټولنې پراختیا پیل شوه، او ګڼ شمېر کلیساوې او رهبانځي رامینځته شول.
بیزانټې کلتور په معمارۍ، هنر او تعلیم کې نه ختمیدونکی اثر پریښود. دا دوره د لیکنو او ادبیاتو د پرمختګ لپاره هم مهمه وه، چې د نوو کلتوري او روحانی دودونو رامینځته کولو ته وده ورکړه.
د شمال مقدونیا پخوانی تاریخ یوه پیچلې او متنوع کېسې ده، چې د مختلفو کلتورونو او تمدنونو ترمنځ جلافضایاست. له لومړنیو استوګنو او د پیونیانو سلطنت نه نیولې تر مقدوني او رومي تاثیراتو، او بیا د بیزانټې وراثت ته، دا سیمه د تاریخي بدلونونو ځای وو، چې پر دې کلتور او هویت کې پام وړ تاثیر درلود. د دې تاریخ پوهیدل د شمال مقدونیا اوسنی حالت او چالنجونه په پوهیدو کې مرسته کوي، او همدارنګه د دې د اروپا او نړۍ په سیاق کې ځای.