تاریخی انcyclopedia
سوئزرلند یو هیواد دی چې اوږده او شتمنه تاریخ لري، چې نړۍ ته یې د ګڼ شمېر مهمو تاریخي شخصیتونو تحفه ورکړې. دغه شخصیتونه د ملي هویت په جوړولو، سیاست، ساینس، فرهنګ او فلسفې په پرمختګ کې کلیدي رول لوبولی دی. د سوئزرلند مشهور تاریخي شخصیتونه د نظامي مشران، فکر کوونکي، ساینس پوهان او سیاستوال شامل دي. په دې برخه کې هغه مهم شخصیتونه چې په سوئزرلند او نړۍ کې یې اثرات پریښي، څیړل شوي دي.
ویلیام ټیل یو افسانوي شخصیت دی چې د سوئزرلند د خپلواکۍ او آزادۍ لپاره د مبارزې سمبول ګرځیدلی دی. ویلیام ټیل د خلکو له افسانې سره دی چې پکې هغه د اتریشي حاکم، د هیسن دوک، ته د تسلیمیدو څخه انکار کوي. د افسانې له مخې، د دې لپاره چې ټیل د دوک مخې ته د خولۍ لرې کولو انکار وکړي، مجبوره کیږي چې د خپلې زوی د سر پر مځکې د سیب په نښه تیر کړي. کله چې ټیل دې کار کې بریالی شي، هغه د حاکم وژنه کوي او د سوئزرلند د مقاومت اتل ګرځي.
کهچہ د دې پیښو تاریخي صداقت شخړه لري، ویلیام ټیل د سوئزرلند د آزادۍ او خپلواکۍ د مبارزې مهم سمبول ګرځیدلی دی. هغه د استبداد په وړاندې د مقاومت خیال سره یو ځای دی او د سوئزرلند د نسلونو لپاره یوه بېلګه جوړیدلی دی.
جان جاک روسو (1712-1778) د روښانتیا دورې یو له تر ټولو اغیزمنو فلسفیانو څخه دی چې د هغه نظریات په سوئزرلند او نړۍ کې قوي اثر پریښی. روسو په جنوا کې زېږیدلی و، چې په دغه وخت کې یوه خپلواکه ښار دولت و. د هغه کارونه، لکه "اجتماعي تړون" او "اعتراف"، د سیاسي فلسفې او حکومت پوهې په پرمختګ کې مهم رول لوبولی. روسو د ډیموکراسۍ او اجتماعي عدالت پلوی و، ویلي یې دي چې واک باید د خلکو له خوا څرګند شي، نه د ملوک یا الیتو له خوا.
د هغه نظریات په سوئزرلند کې منل شوي، چې په سیاسي اصلاحاتو او جمهوري بنسټونو په جوړولو کې یې رول لوبولی. روسو همدارنګه په اروپا او امریکا کې د انقلابي تحرکاتو پر وړاندې مهم اثر درلود، او د هغه نظریات د بشري حقوقو او خلکو له خوا واک ته لاهم د ډیموکراتیکو اصولو بنسټ جوړوي.
ګي ډوبوا (1765-1822) د سوئزرلند یو مطرح ریاضي پوه او فزیک پوه و، چې د احتمال نظریې او هندسې په برخه کې یې کارونه په ساینس کې مهم اثر پریښی. هغه په جنوا کې زېږیدلی و او د اروپا په غوره پوهنتونونو کې یې زده کړې کړي. د هغه کارونه د هندسې او ریاضي تحلیل په برخه کې د نورو علمي څیړنو لپاره اساس جوړ کړی.
ډوبوا همدارنګه د احتمال تیوري په جوړولو کې کار وکړ، چې وروسته د ریاضیاتو او احصایې یوه له مهمو څانګو څخه شوه. د هغه په علمي پرمختګ کې برخه په ټوله نړۍ کې منل شوې، او هغه د عصري ریاضیاتو له مؤسسانو څخه شمیرل کیږي.
عنه-لوئیزا جیرمی (1783-1869) د سوئزرلند په تاریخ کې یوه له لومړنیو ښځو څخه وه چې په سیاسي او فرهنګي ژوند کې یې مهمه ونډه درلوده. هغې د ښځو د حقوقو او د بې وزلو حلقو لپاره د شرایطو د ښه کولو لپاره د مبارزې په توګه شهرت موندلی. جیرمی په جنوا کې زېږیدلې او خپله ژوند د ښځو د زده کړې او کار لپاره د حقوقو لپاره وقف کړی. هغې همدارنګه په سوئزرلند کې په سیاسي ژوند کې فعاله ونډه لرله، د برابرۍ او اجتماعي عدالت نظریات پرمختګ ته هڅوي.
د هغې فعالیت د سوئزرلند کې د ښځو وضعیت ډېر ښه کړ او د فیمینیسټ او حقوقو فعالانو نسل ته الهام ورکړ چې د هغې کار ته دوام ورکړي.
هرمان هسه (1877-1962) د سوئزرلند یو لیکوال او فلسفی دی، د دغو مشهورې آثارو لکه "د سخت بره" او "سیدارتا" لیکوال. هسه د المان نه زېږیدلی و، خو د خپلې پخې ټولنې په ژوند کې سوئزرلند ته راکړه او ادبي تخلیق ته یې ځانګړی وخت ورکړ. د هغه کارونه د داخلی همغږۍ، د ژوند معنی او انساني سرنوشت په اړه د 20 مو پیړی ادبیاتو باندې ژور اثر درلود.
هسه د نړیوال ادبیاتو کلاسیک او د رواني نثر په پرمختګ کې مهم شخصیت ګڼل کیږي. د هغه آثار لاهم актуال دي او د نړۍ په کچه لوستونکو ته الهام ورکوي. هغه په 1946 کې د ادبیاتو نوبل جایزه وګټله.
ویکتوریا برګر (1850-1928) د سوئزرلند پارلمان ته د ټاکل شویو لومړنیو ښځو څخه وه، او همدارنګه د ښځو د حقوقو او د کار شرایطو د ښه کولو لپاره مشهوره فعالې، چې د هغې سره د ښځو حقونو لپاره د رایې ورکولو لپاره د کلک ملاتړ سره یې شهرت موندلی. برګر په برن کې زېږېدلې وه او د ښوونکې په توګه یې خپله لاره پیل کړه، خو ډیر ژر یې د ښځو په سیاسي ژوند کې د ښه حقونو د هڅونې لپاره فعاله ونډه واخیسته. د هغې هڅې د ښځو د کار حالت ښه کولو او د بې وزلو خلکو د وضعیت ښه کولو په خاطر اصلاحاتو ته وده ورکړه.
د هغې فعالیت د برابرۍ او ښځينه آزادي لپاره یوه مهمه ګام و، او د هغې لاسته راوړنې تر اوسه پورې د سوئزرلند په تاریخ کې مهمې پاتې دي.
سوئزرلند نړۍ ته ګڼ شمیر تر ټولو ښکلي شخصیتونه ورکړي چې نه یوازې په خپله هیواد کې، بلکې په نړیوال تاریخ کې هم تاثیر کړی. د فلسفیانو، ساینس پوهانو، سیاستوالو او فعالانو له مخې، دغه خلک د ټولنې، فرهنګ او سیاست د جوړولو لپاره مرسته کړې چې موږ له دې څخه لرو. د هغوي میراث لاهم الهام بښونکی دی او د سوئزرلند او ټوله نړۍ راتلونکي ټاکي.