تاریخی انcyclopedia
د زامبیا لپاره د خپلواکۍ مبارزه د دې هیواد په تاریخ کې یوه مهمه پاڼه ده او د افریقا خلکو د خپلواکي او ځان ټاکنې لپاره د مبارزې په تناظر کې یو مهم پېښه ده. دا مبارزه څو دېرش کلونه رانغاړي او پکې سوله ییزې او جنګیزې کړنې شاملې دي چې د انګلستان د استعماري رژیم خلاف ترسره شوې. په دې مقاله کې د زامبیا د خپلواکۍ ترلاسه کولو پروسې ته د مهمو پېښو، شخصیتونو او عواملو په اړه بحث کیږي.
زامبیا، چې مخکې شمالي رودیشیا نومیده، په ۱۹مې صدی کې د انګلستان مستعمره شوه. استعماري رژیم د سختو قوانینو، لوړو مالیاتو او د محلي وګړو د حقونو محدودیتونو لخوا ځانګړی و. دې سره مختلفو اتنیکي ګروپونو نارضایت او مقاومت پیل کړل چې د خپلې ځمکې او سرچینو کنټرول ته واپس راګرځیدل غوښتل.
د ۲۰مې پېړۍ په لومړۍ نیمه کې، محلي اوسیدونکو خپل حقونه ساتلو لپاره سیاسي غورځنګونه پیل کړل. د نړیوالو بدلونونو په څنګ کې، لکه د دویمې نړیوالې جګړې پای او په نورو هیوادونو کې د مستعمرې له منځه وړل، په زامبیا کې سیاسي فعالیت زیات شو. د خپلواکۍ لپاره مبارزه د ملي شعور یوه مرکزي برخه شوه.
په ۱۹۴۸ کال کې په زامبیا کې لومړی سیاسي غورځنگ ـ افریقا ملي کانګریس (این اېن سي) رامنځته شو، چې د استعماري رژیم په خلاف د نارضایت څرګندولو لپاره یوه پلیټ فارم شوه. مګر د خپلواکۍ په مبارزه کې تر ټولو څرګند شخصیت کینت کاؤندا و، چې په ۱۹۵۱ کال کې د زانزبار افریقا ملي.association (زانا) بنیاد کېښود. دا سازمان د محلي خلکو د حقونو او د استعماري حکومت پر خلاف فعال و.
په ۱۹۵۳ کې انګلستان شمالي رودیشیا د جنوبي رودیشیا او نیاسالند (اوس مهال مالاوی) سره یو ځای کړ، چې دا د نورو احتجاجاتو او سیاسي مبارزې د پیاوړي کیدو لپاره کاتالیزیر و. د دې په ځواب کې محلي مشران نوې سیاسي ګوندونه جوړول پیل کړل، لکه د متحد ملي ګوند (اوان پی)، چې کینت کاؤندا یې مشري وکړه. دې ګوند ډیر ژر د خپلواکۍ په مبارزه کې غالب ځواک شو.
په ۱۹۵۰مو کلونو کې د اقتصادي مشکلاتو او سیاسي سرکوب ترڅنګ په زامبیا کې لوی اعتراضات پیل شول. محلي خلکو د استعماري حکومت پر خلاف اعتصابونه او مظاهرې تنظیم کړې. په ۱۹۵۹ کې د استعماري چارواکو لخوا د عامه نارضایت په ترڅ کې د اضطراري حالت اعلان وکړ، چې دغه وضعیت لا خراب کړ او نورو خراپیو ته یې لاره هواره کړه.
د اعتراضاتو یوه له ښه پیژندل شویو عملونو څخه په ۱۹۶۱ کې راپورته شوې وه، کله چې زرګونه خلک د ازادۍ غوښتنې سره لو سکا ته راووتل. دا پېښه نړیوالې ټولنې ته توجه جلب کړه او د مستقلۍ د لا ترلاسه کولو لپاره د راتلونکو اقداماتو پیل شوه.
د ۱۹۶۰مو کلونو په پیل کې، د اعتراضاتو او د محلي خلکو د فشار د زیاتیدو وروسته، استعماري چارواکو د زامبیا خپلواکۍ د ورکړې امکاناتو په اړه جدی غور پیل کړ. په ۱۹۶۲ کال کې ټاکنې وشوې، چې زانا یې بریالۍ شوه، چې د کاؤندا پلویان نور هم تقویت کړل.
په ۱۹۶۳ کې د محلي خلکو او بریتانوي حکومت ترمنځ خبرې اترې پیل شوې. دغه خبرې اترې د خپلواکۍ د ترلاسه کولو لپاره یو مهم ګام شو، او پایله یې د هېواد حکومت جوړولو لپاره د ټاکنو ترسره کولو پرېکړه وه.
په ۱۹۶۴ کال کې د اکتوبر په ۲۴ نېټه زامبیا خپلواکۍ رسمأ اعلان کړه. کینت کاؤندا ددې هېواد لومړی ولسمشر شو، او د هغه حکومت د نوې ملت په جوړولو تمرکز وکړ. د خپلواکۍ ترلاسه کول د محلي خلکو لپاره چې د کلونو راهیسې د خپلو حقونو لپاره مبارزه کړې وه، خوشحالي او د ښه راتلونکي امیدونه راوړل.
د خپلواکۍ ترلاسه کولو وروسته، زامبیا د ګڼو ننګونو سره مخامخ شوه، په دې کې د اقتصاد پیاوړتیا، د زیربناوو پراختیا، او د ټولنیزو ستونزو حل شامل دی. سره له دې، دا خپلواکي د زامبیا خلکو او د ټولو هغو افریقایي هیوادونو لپاره چې د آزادۍ په لټه کې وو، د مبارزې او ځان پوهیدنې نښه شوه.
د ۱۹۶۴ کال زامبیا خپلواکي نه یوازې د دغه هیواد لپاره، بلکې د ټول افریقا لپاره یوه مهمه مرحله شوه. دا د نورو مستعمره شوو خلکو لپاره یوه نمونه شوه چې د استعمار د واک نه خلاصون په لټه کې و. د خپلواکۍ ترلاسه کول هم د زامبیا د کلتوري او اقتصادي پرمختګ لپاره نوې امکانات پرانستل، که څه هم له ګڼو ننګونو سره چې تر هغه وروسته به له سره مخامخ شي.
کینت کاؤندا او د هغه حکومت په ملي یووالي او پرمختګ باندې ټینګار وکړ. مګر د نوې ټولنې د جوړولو پروسه آسانه نه وه. د داخلي او بهرنیو اقتصادي مشکلاتو سره مخامخ، حکومت د ناکامۍ او فساد په اړه نیوکې سره مخ شو.
د زامبیا لپاره د خپلواکۍ مبارزه د استقامت، قربانۍ او د خلکو د آزادۍ غوښتنې تاریخ دی. دغه پروسه نه یوازې د هیواد سیاسي نقشه بدله کړه، بلکې د افریقا ملتونو تاریخ یوه مهمه برخه شوه. زامبیا د خپل تاریخ درسونه زده کوي او هڅه کوي چې یوه عادلانه او مساوي ټولنه جوړه کړي.
د خپلواکۍ لپاره د مبارزې یادونه د زامبیا نوې نسل ته الهام ورکوي، چې د خپل هیواد لپاره د ملي هویت او ویاړ احساس پیاوړی کوي. مهمه ده چې تاریخ په یاد وساتو او احترام وکړو چې مخکې لاړ شو او د زامبیا د ټولو اتباعو لپاره یوه غوره راتلونکی جوړه کړو.