دانشنامه تاریخی
مبارزه برای استقلال زامبیا صفحه‌ای مهم در تاریخ کشور و رویدادی قابل توجه در زمینه مبارزه ملل آفریقایی برای آزادی و حق تعیین سرنوشت خود است. این مبارزه چندین دهه را در بر می‌گیرد و شامل اقداماتی صلح‌آمیز و نظامی است که علیه رژیم استعماری بریتانیا انجام شده است. در این مقاله به بررسی رویدادهای کلیدی، شخصیت‌ها و عواملی که به روند دستیابی به استقلال زامبیا کمک کرده‌اند، پرداخته می‌شود.
زامبیا که قبلاً به عنوان رودزیا شمالی شناخته می‌شد، در اواخر قرن نوزدهم به مستعمره‌ای از بریتانیا تبدیل شد. رژیم استعماری با قوانین سخت، مالیات‌های بالا و محدودیت حقوق محلی‌ها مشخص می‌شد. این موضوع باعث نارضایتی و مقاومت از سوی گروه‌های مختلف قومی شد که در تلاش بودند کنترل سرزمین و منابع خود را به دست بگیرند.
در نیمه اول قرن بیستم، ساکنان محلی شروع به سازماندهی در جنبش‌های سیاسی کردند تا حقوق خود را دفاع کنند. در سایه تغییرات جهانی، مانند پایان جنگ جهانی دوم و دکولونی‌زاسیون در کشورهای دیگر، فعالیت‌های سیاسی در زامبیا افزایش یافت. آگاهی از ضرورت مبارزه برای استقلال به جنبه‌ای مرکزی از آگاهی ملی تبدیل شد.
در سال 1948، اولین حرکت سیاسی در زامبیا ایجاد شد — کنگره ملی آفریقایی (ANC)، که به عنوان بستری برای بیان نارضایتی از رژیم استعماری عمل کرد. اما شخصیت برجسته در مبارزه برای استقلال، کنت کاوندا بود که در سال 1951 اتحادیه ملی آفریقایی زانزیبار (ZANA) را تأسیس کرد. این سازمان به‌طور فعال برای حقوق محلی‌ها و علیه مدیریت استعماری مبارزه کرد.
در سال 1953، بریتانیا رودزیا شمالی را با رودزیا جنوبی و نیاسالند (امروزه مالاوی) در یک فدراسیون ادغام کرد، که به کاتالیزوری برای اعتراضات و فعال‌سازی مبارزات سیاسی تبدیل شد. در پاسخ به این اقدام، رهبران محلی شروع به تشکیل احزاب سیاسی جدیدی کردند، مانند حزب ملی متحد (UNP)، که به رهبری کنت کاوندا بود. این حزب به زودی به نیرویی مسلط در مبارزه برای استقلال تبدیل شد.
در دهه 1950، در میان مشکلات اقتصادی و سرکوب سیاسی، اعتراضات گسترده‌ای در زامبیا آغاز شد. ساکنان محلی شروع به برگزاری اعتصابات و تظاهرات علیه دولت استعماری کردند. در سال 1959، به‌دنبال نارضایتی رو به رشد، مقامات استعماری وضعیت اضطراری اعلام کردند، که تنها به وخیم‌تر شدن اوضاع و برانگیختن ناآرامی‌های بیشتر منجر شد.
یکی از معروف‌ترین اقدامات اعتراضی، قیام در سال 1961 بود که هزاران نفر به خیابان‌های لوساکا به‌منظور درخواست استقلال آمدند. این رویداد توجه جامعه بین‌المللی را جلب کرد و نقطه عطفی برای اقدامات بعدی برای دستیابی به استقلال شد.
در اوایل دهه 1960، پس از یک سری اعتراضات و فشارهای فزاینده از سوی ساکنان محلی، مقامات استعماری شروع به بررسی جدی امکان اعطای استقلال به زامبیا کردند. در سال 1962 انتخابات برگزار شد که در آن زانا پیروز شد، که این امر مواضع کاوندایی‌ها را تقویت کرد.
در سال 1963، مذاکراتی بین نمایندگان محلی و دولت بریتانیا آغاز شد. این مذاکرات گامی مهم در جهت دستیابی به استقلال بود و در نتیجه تصمیمی برای برگزاری انتخابات به‌منظور تشکیل دولت کشور اتخاذ شد.
در 24 اکتبر 1964، زامبیا به‌طور رسمی استقلال خود را اعلام کرد. کنت کاوندا نخستین رئیس‌جمهور کشور شد و دولت او بر ساختن ملت جدید تمرکز کرد. استقلال با شادی و امید به آینده‌ای بهتر در میان مردم محلی که سال‌ها برای حقوق خود مبارزه کرده بودند، مورد استقبال قرار گرفت.
پس از دستیابی به استقلال، زامبیا با چالش‌های متعددی مواجه شد، از جمله تقویت اقتصاد، توسعه زیرساخت‌ها و حل مشکلات اجتماعی. با این حال، استقلال به نمادی از مبارزه و خودآگاهی برای مردم زامبیا و همه کشورهای آفریقایی که به دنبال آزادی بودند، تبدیل شد.
استقلال زامبیا در سال 1964 نقطه عطفی مهم نه تنها برای خود کشور، بلکه برای کل قاره آفریقا بود. این استقلال به عنوان الگویی برای سایر ملل مستعمره‌نشده در جستجوی رهایی از سلطه استعماری عمل کرد. استقلال همچنین فرصت‌های جدیدی برای توسعه فرهنگی و اقتصادی زامبیا گشود، هرچند با در نظر گرفتن چالش‌های متعدد که باید حل شوند.
کنت کاوندا و دولت او بر وحدت ملی و توسعه تأکید داشتند. اما فرایند ساختن یک جامعه جدید آسان نبود. دولت با چالش‌های اقتصادی داخلی و خارجی روبرو بود و به دلیل ناکارآمدی و فساد مورد انتقاد قرار گرفت.
مبارزه برای استقلال زامبیا داستانی از استقامت، ایثار و تمایل مردم به آزادی است. این روند نه تنها نقشه سیاسی کشور را تغییر داد، بلکه بخشی مهم از تاریخ ملل آفریقایی شد. زامبیا به پیشرفت خود ادامه می‌دهد، درسی از گذشته خود می‌گیرد و به ساختن جامعه‌ای مبتنی بر عدالت و برابری می‌کوشد.
یادآوری مبارزه برای استقلال همچنان نسل جدید زامبیا را الهام می‌بخشد و هویت ملی و حس افتخار برای کشور خود را تقویت می‌کند. مهم است که تاریخ را به یاد داشته باشیم و به آن احترام بگذاریم، تا به جلو حرکت کنیم و آینده‌ای بهتر برای تمام شهروندان زامبیا بسازیم.