تاریخی انcyclopedia
هاراپا تمدن، چې د هند تمدن په نامه هم پیژندل کیږي، د بشري تاریخ په یوه له لومړنیو او برجسته تمدنونو کې دی. دا د 3300 نه تر 1300 کاله وړاندې په اوسني پاکستان او شمال لویدیځ هند کې وده کړې ده. دا تمدن د خپلو لوړ پرمختللو ښارونو، پېچلې ټولنیزه جوړښت او د کلتور او علومو لپاره مهم ونډې سره مشهور دی.
هاراپا تمدن د هند د سیند د دره کیدنې په ترڅ کې رامنځته شوې، چې د کرنې لپاره زرخیزې زمینې برابروي. د تمدن مهم ښارونه هاراپا او موهنجو دارو دي. دې ښارونو د سخت پلان لرونکي ترتیب سره جوړ شوي، د مستقیمو سرکو، سمې اوبه او څاه جوړولو سیستمونه لري، چې د پلان جوړونې لوړ کچه ښیي. ډیر کورونه دوه پوړې لرلې، او عامه ودانۍ د مختلفو موخو لپاره استفاده کېدې، چې د ګودامونو او غونډو ځایونو په ګډون شامل دي.
د هاراپا تمدن ټولنیزه جوړښت یوه پېچلې هیرارکي وه، چې مختلف کچونه موجود وو. د هیرارکي په سر کې ډیر احتمالاً د واکمنانو او پادریانو یوه ځانګړې طبقه وه چې لوی واک او نفوذ لرلو. د دوی لاندې به د صنعتکارانو، سوداګرو او بزګرانو کټګورۍ وې. سره له دې هیرارکي، ارکیالوژیکي موندنې د ډیرو وګړو د ژوند لوړ کچه څرګندوي، چې د اقتصاد او سوداګرۍ پرمختګ ښیي.
د هاراپا تمدن اقتصاد د کرنې پر بنسټ والوزي، چې نه یواځې محلي نفوس ته، بلکې نږدې سیمو ته هم غذایی مواد برابروي. اصلی زراعت کلتورونه د غنمو، جوارو او د باجیو شامل دي. سوداګري د ټولنې په ژوند کې مهمه ونډه درلوده؛ هاراپان د نورو تمدنونو سره سوداګري کوله، لکه د لرغونې مصر او میسوپوتامیا، چې تولیدات د کالیو، قیمتي ډبرو او فلزاتو په ګډون تبادله کړي.
د هاراپا تمدن کلتور متنوع او بډایه و. هنر، چې د ښیي کدو، سرامیک او د کالیو شامل دی، د مهارت یوه لوړه کچه ته رسیدلی. هاراپان همدارنګه مهرې جوړولې، چې د سوداګرۍ او ممکن د مذهبي مراسمو لپاره استعمالیدلې. سره له دې، چې د هاراپا تمدن لیکنه تر اوسه پوري نه ده تشریح شوې، ډیر ژبپوهان باور لري چې دا خپل مذهبي دودونه درلودل چې د طبیعي خدایانو او نیکونو ته د عبادت سره تړاو درلود.
د هاراپا تمدن د 1900 کاله مخکې تر نیټې پورې په زوال کېدرل پیل کړل. دې پروسې لپاره څو تیورۍ شته. ځینې ساینس پوهان د اقلیمي بدلون او د طبیعي سرچینو کمښت ته اشاره کوي، پداسې حال کې چې نور بیا اعتقاد لري چې د نږدې قبایلو بریدونه او اقتصادي مشکلات ممکن مهم رول ولوبوي. د تمدن د زوال په بهیر کې، ښارونه ورو ورو خالي شول، او نفوس د کوچنیو کورنیو ته تلو ته پیل وکړ.
سره له دې زوال، د هاراپا تمدن وراثت د سیمې ته د وروستیو کلتورونو پر وړاندې تاثیر لري. ارکیالوژیکي موندنې د ښار جوړونې، معمارۍ او ټیکنالوژۍ لوړه کچه ښیي چې د وروستیو تمدنونو لکه ویدیک فرهنګ لخوا قبول شوې او سازش شوې. هاراپان هم د هند کلتور په پرمختګ کې ژور اغیزه کړې، او د دوی لاسته راوړنې لا هم د ساینس پوهانو او موندونکو الهام کوي.
هاراپا تمدن د تاریخ په یوه له تیره کمو او د زړه وړونکې موضوعاتو په توګه پاتې کیږي. د ښار جوړونې، کرنې او سوداګرۍ په برخه کې د دوی لاسته راوړنې د نړۍ په کچه څیړونکو پام ځانته راجلبوي. د دې قدیم تمدن مطالعه د جنوبي آسیا په عصري ژوند او کلتور کې د ګڼو اړخونو په سرچینو پوهیدو کې مرسته کوي.