تاریخی انcyclopedia
مقدس رومی امپراطوری په اوسنۍ اروپا کې د منځنیو پیړو په دوره کې یو له تر ټولو مهمو سیاسي موجوداتو څخه وه. د زر کالو نه زیات د وجود درلودو په ترڅ کې، دا د اوسنۍ آلمان، ایټرالیا، فرانسی او نورو هیوادونو سیمې پکې شاملې وې. امپراطوری د کارولنګ امپراطوری په بنیاد رامنځته شوه او د اروپا په سیاسي او فرهنګي پروسو باندې یې اغیزه وکړه.
مقدس رومی امپراطوری په رسمي توګه په 800 کال کې تاسیس شوه، کله چې پاپ لېو III کارل لوی د روم د امپراطور په توګه تاج واچاو. دا پیښه د رومی امپراطوری د بیا راژوندي کیدو سمبول شوه په لویدیځي اروپا کې. د کارل لوی امپراطوری د نهو پیړۍ په پای کې د ورکېدو وروسته، مختلف دولتونه رامنځته شو، مګر د یومخیز او امپریالي حکومت مفکوره برجسته پاتې شوه.
له 11مې تر 13مې پیړۍ پورې امپراطوری د خپل طلایي عصر نه تیریده. په دې وخت کې د امپراطورانو تاثیر په زیاتېدو و. د دې دورې مهمو شخصیتونو کې امپراطوران هنری IV او فریدریش I بارباروسا شامل دي، کوم چې د واک په خاطر د پاپانو او محلي شهنشاهانو سره فعال و. امپراطوری د خپل حداکثر جغرافیایي پراختیا ته لاړه، او د هغې اغیزه د مرکزي اروپا د ډیرې برخې په اوږدو کې پراخه شوه.
خو، د امپراطورانو د ځواک له زیاتیدو سره، د پاپانو سره شخړې راپورته شوې. د سرمایه گزاري لپاره جګړه، د پاپانو او امپراطورانو ترمنځ شخړې لکه د هنری IV او پاپ ګریګور VII ترمنځ شخړه، په سیاسي او ټولنیزو مسلو کې مهمې بدلونونه راوست. دا شخړې د کلیسا او دولت ترمنځ اړیکې په راتلونکو پیړیو کې تعریف کړې.
تر 14مې پیړۍ پورې، امپراطوری د زوال نښې اظهار کړه. د نوو قوتونو ظهور، لکه فرانسه او انګلیس، او همداراز داخلي شخړې او د جرمن شهزادګانو ترمنځ جګړې د امپراطور د یومخیزي او ځواک هر اړخیزوالی ته زیان ورسوه. په دې دوره کې، امپراطوری د ګڼو جګړو سره هم مخ شوه، په ځانګړې توګه د تیوټوین آرډر او هوسیتونو سره په چیک جمهوریت کې.
په 16مې پیړۍ کې، د مارټین لوتر لخوا پیل شوې اصلاحات د امپراطوری په مذهبي او سیاسي ژوند کې د پام وړ بدلونونه راوستل. د کاتولیکانو او پروتستانتانو ترمنځ شخړې د تیرینډت کنفرانس (1545-1563) لامل شوې، چې د کاتولیک کلیسا یومخیزي د بیا رامنځته کولو او د هغې عقایدو تعریف کول غوښتل.
د دیرش کلنې جګړه (1618-1648) د اروپا په تاریخ کې له تر ټولو تخریبي جګړو څخه و، چې مقدس رومی امپراطوری د اصلي شخړې یوه طرف وه. جګړه د پراخو انسانی زیانونو او وتو ته ورسیده. د جګړې پایله، د ویسټالیایی سولې په تړون کې، امپراطوری د خپلې واک او سیمو یوه برخه له لاسه ورکړه، او د بختوري تفرقې پايځای ته ورساوه.
د 18مې پیړۍ په پای کې، د مقدس رومی امپراطوری اغیزه بیا هم کمرنګه شوه. د ناپولین جګړې او د نوو ملي دولتونو ظهور د امپراطوری په پای کې د اخرین ټک روم ته ووتل. په 1806 کال کې، د ناپولین پر خلاف د جګړې وروسته، امپراطور فرانز II امپراطوری لغوه کړه، چې د زرګونو کلونو تاریخ پای ته ورساوه.
که څه هم مقدس رومی امپراطوری له منځه لاړه، خو د یورپ په تاریخ کې یې د پام وړ میراث پریښود. د هغې پیچلې اداري سیستم او فرهنګي دودونه د اوسنۍ اروپایی دولتونو په تشکیل کې اغیزه وکړه. امپراطوری د یومخیزي او تنوع سمبول شوه، چې د ځان سره یې د ګڼو تاریخي یادګارونو او فرهنګي لاسته راوړنو زېربنا و.
مقدس رومی امپراطوری په اروپا کې یو ځانګړی پدیده وه، چې د واک، دین او فرهنګ ترمنځ پیچلې اړیکې انعکاس کوي. د هغې تاریخ د لوي لاسته راوړنو او غمیزو څخه ډک دی، کوم چې زموږ د اروپایی هویت او یومخیزتوب په پوهیدو کې لاهم اغیزه لري.