دانشنامه تاریخی
فنیقیه باستان — یکی از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین تمدن‌های دوران باستان، واقع در نوار نازکی از زمین در طول ساحل شرقی دریای مدیترانه. این تمدن از تقریباً هزاره سوم قبل از میلاد تا فتح این منطقه توسط اسکندر مقدونی در قرن چهارم قبل از میلاد وجود داشت. فنیقی‌ها به عنوان دریانوردان و بازرگانان ماهر شناخته می‌شدند که شبکه‌های گسترده‌ای از تجارت در سراسر دریای مدیترانه ایجاد کردند و همچنین یکی از نخستین افرادی بودند که الفبا را توسعه دادند — دستاوردی بسیار مهم که بر توسعه بعدی نوشتار در جهان تأثیر گذاشت.
فنیقیه در حوزهٔ کنونی لبنان، سوریه و بخش شمالی اسرائیل واقع شده بود. این نوار نازک زمین از یک طرف توسط کوه‌های لبنان و از سمت دیگر توسط دریای مدیترانه محافظت می‌شد، که به توسعه دریانوردی و تجارت کمک می‌کرد. فنیقی‌ها دولت واحدی نداشتند؛ بلکه در شهرهای-دولت مستقل مانند صور، صیدا و جبیل زندگی می‌کردند. هر شهر دولت خود را داشت و فنیقی‌ها از درجه بالایی از خودگردانی سیاسی برخوردار بودند.
فنیقیه باستان منابع طبیعی قابل توجهی نداشت، بنابراین اقتصاد این منطقه از ابتدا به تجارت معطوف بود. ثروت طبیعی اصلی فنیقی‌ها جنگل‌های سدر بود که برای ساخت کشتی و صادرات به مصر و کشورهای دیگر استفاده می‌شد. موقعیت این شهرها در نوار تجاری میان شرق و غرب، آنها را به مراکز تجارت بین‌المللی تبدیل کرد و این امر باعث رونق اقتصادی آنها شد.
فنیقی‌ها دریانوردان و کاوشگران برجسته‌ای بودند. آنها یکی از نخستین ناوگان‌های تجاری بزرگ در جهان را توسعه دادند و کشتی‌های آنها به دورترین نقاط دریای مدیترانه رسیدند. فنیقی‌ها بسیاری از مستعمرات را در سواحل شمال آفریقا، اسپانیا، مالتا و دیگر مناطق تأسیس کردند. یکی از معروف‌ترین مستعمرات کارتاژ بود که بعدها به یکی از قدرت‌های عظیم دنیای باستان تبدیل شد.
تجارت فنیقی شامل صادرات کالاهایی مانند چوب سدر، رنگ ارغوانی، شیشه، فلزات و همچنین محصولات صنایع دستی متنوع بود. رنگ ارغوانی که به عنوان ارغوان صور شناخته می‌شد، برای رنگ کردن لباس‌های طبقات بالای اجتماعی در مصر، رم و دیگر تمدن‌ها استفاده می‌شد. این کالای منحصر به فرد ثروت قابل توجهی برای فنیقی‌ها به ارمغان آورد.
یک دستاورد مهم فنیقی‌ها در تاریخ جهان ایجاد الفبا بود. الفبای فنیقی شامل ۲۲ نماد بود که هر کدام نمایانگر یک صدای بی‌صدا بودند. این ساده‌سازی در نوشتار، یک قدم انقلابی در مقایسه با سیستم‌های پیچیده‌تر هیراغلیفی و میخی قبلی بود. الفبای فنیقی پایه‌گذار بسیاری از سیستم‌های نوشتاری مدرن، شامل یونانی و لاتین، است.
فرهنگ فنیقی‌ها ترکیبی پیچیده از تأثیرات مختلف بود. آنها که در مرکز تماس‌های تجاری و فرهنگی میان شرق و غرب قرار داشتند، عناصری از فرهنگ‌های مصر، میانرودان و دیگر مناطق را به عاریت گرفتند. فنیقی‌ها به خاطر دستاوردهای خود در صنایع دستی، به ویژه ساخت محصولات شیشه‌ای و جواهرات طلا مشهور بودند.
مذهب فنیقی‌ها چندخدایانه بود و آنها به خدایان و الهه‌های فراوانی عبادت می‌کردند. جایگاه مهمی در پانتئون آنها داشتند بعل، خدای رعد و برق، و عشتار، الهه باروری و جنگ. فنیقی‌ها همچنین پرستش نیاکان را تمرین می‌کردند و قربانی‌هایی به خدایان خود تقدیم می‌کردند، از جمله گاهی قربانی‌های انسانی. در هر شهر معبدهای خاصی وجود داشت که در آن کاهنان مراسم و قربانی‌هایی برای خداوندان انجام می‌دادند.
فنیقیه به چندین شهر-دولت تقسیم می‌شد که هر کدام مستقل و تحت مدیریت پادشاه خود بودند. مهم‌ترین آنها صور، صیدا و جبیل بودند. این شهرها به طور مداوم در حال رقابت با یکدیگر برای نفوذ و کنترل بر مسیرهای تجاری بودند، اما در عین حال فنیقی‌ها می‌توانستند در برابر تهدیدات خارجی متحد شوند.
جبیل به عنوان مرکز تولید پاپیروس و تجارت با مصر معروف بود. این شهر نقش مهمی در گسترش فرهنگ و کالاهای مصری به شمال ایفا کرد. صیدا مرکز صنایع دستی، به ویژه در زمینه صنعت شیشه‌گری بود و به یکی از ثروتمندترین شهرهای فنیقیه تبدیل شده بود. صور بزرگترین و قدرتمندترین از همه شهرهای فنیقی بود. حاکمان آن نقش مهمی در سیاست بین‌المللی ایفا کردند و اتحادهایی با مصر، آشور و دیگر قدرت‌های بزرگ آن زمان شکل دادند.
با وجود قدرت اقتصادی و فرهنگی خود، فنیقی‌ها همواره در معرض تهدید فتح از سوی امپراتوری‌های همسایه بزرگتر بودند. در هزاره اول قبل از میلاد، فنیقیه تحت تأثیر امپراتوری آشور قرار گرفت. آشوری‌ها از فنیقی‌ها خراج می‌گرفتند اما به آنها درجه‌ای از خودمختاری می‌دادند که به شهرها اجازه می‌داد تا به فعالیت‌های تجاری خود ادامه دهند.
پس از سقوط امپراتوری آشور، فنیقیه به زیر سلطه پادشاهی نو بابلی و سپس به امپراتوری پارسی درآمد. پارسی‌ها از ناوگان فنیقی برای کمپین‌های دریایی خود استفاده کردند. با وجود سلطه بیگانه، شهرهای فنیقی درجه‌ای از خودمختاری را حفظ کردند و به رونق خود ادامه دادند.
در سال ۳۳۲ قبل از میلاد، فنیقیه توسط اسکندر مقدونی فتح شد. محاصره صور به ویژه معروف است، زیرا این شهر به مدت چند ماه در برابر ارتش مقدونی مقاومت کرد. پس از فتح فنیقیه توسط اسکندر، این منطقه به تدریج اهمیت سیاسی خود را از دست داد، اما تأثیر فرهنگ فنیقی مدت‌ها در منطقه مدیترانه احساس می‌شد.
فنیقی‌ها میراثی غنی از خود بر جای گذاشتند که تأثیر قابل توجهی بر توسعه تمدن‌های باستانی گذاشت. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای آنها الفبای فنیقی بود که پایه‌گذار بسیاری از سیستم‌های نوشتاری مدرن شد. آنها همچنین نقش مهمی در توسعه تجارت و دریانوردی در دریای مدیترانه ایفا کردند.
تأثیر فرهنگی آنان فراتر از مرزهای فنیقیه گسترش یافت، به خاطر مستعمرات متعددی که فنیقی‌ها در سراسر دریای مدیترانه تأسیس کردند. حتی پس از اینکه استقلال خود را از دست دادند، فرهنگ فنیقی همچنان بر تمدن‌های بعدی، مانند یونانی‌ها و رومی‌ها تأثیر گذاشت.
تاریخ فنیقیه باستان داستان مردمی است که با وجود مساحت کوچک و منابع محدود، توانسته‌اند تأثیر عمیقی بر تاریخ بشر بگذارند. مشارکت آنها در توسعه الفبا، دریانوردی و تجارت غیرقابل انکار است و میراث فرهنگی و اقتصادی آنها همچنان مورخان و باستان‌شناسان را شگفت‌زده می‌کند. فنیقی‌ها به یکی از مهم‌ترین واسطه‌ها میان شرق و غرب تبدیل شدند و بدین ترتیب تمدن آنها یکی از ارکان کلیدی تاریخ جهانی باستانی شد.