دانشنامه تاریخی
سودان، کشوری است که میراث زبانی غنی دارد. در این سرزمین، زبان‌ها و گویش‌های زیادی وجود دارد که متعلق به گروه‌های قومی مختلف هستند. وضعیت زبانی در کشور انعکاسی از تنوع فرهنگی و قومی آن است. در این مقاله، ویژگی‌های اصلی زبانی سودان را بررسی خواهیم کرد، از جمله زبان‌های رسمی، گروه‌های زبانی رایج و تأثیر دین و تاریخ بر وضعیت زبانی.
زبان رسمی سودان، زبان عربی است. زبان عربی دارای وضعیت زبان دولتی است و به طور وسیعی در زندگی روزمره، اسناد رسمی، آموزش و رسانه‌های جمعی استفاده می‌شود. این زبان، زبان اصلی ارتباط برای اکثریت جمعیت است، به‌ویژه در شهرها و نهادهای دولتی. زبان عربی در سودان ویژگی‌های خاص خود را دارد و با عربی استاندارد که در سایر کشورهای عربی مورد استفاده است، متفاوت است.
ویژگی‌های زبان عربی سودانی شامل استفاده از عبارات محلی و همچنین تلفظ منحصر به فردی است که آن را از زبان عربی کلاسیک متمایز می‌کند. این گویش به عربی سودانی یا "گویش عربی سودانی" معروف است. برخلاف سایر کشورهای عربی، در سودان ممکن است از برخی کلمات و عبارات خاص که با فرهنگ محلی، دین و تاریخ ارتباط دارند، استفاده شود. به عنوان مثال، سودانی‌ها ممکن است از اصطلاحات عربی با تأثیر زبان‌های آفریقایی استفاده کنند که به گفتار آن‌ها ویژگی و استثنائی می‌بخشد.
علاوه بر عربی، زبان انگلیسی نیز در سودان استفاده می‌شود، که در دوره حکومت استعماری بریتانیا زبان رسمی بوده است. اگرچه زبان انگلیسی دیگر به طور کامل رسمی نیست، اما در نهادهای اداری و آموزشی، همچنین در حوزه‌های حقوقی و تجاری همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. انگلستان همچنین در برخی مناطق، به‌ویژه در میان بخش تحصیل‌کرده جمعیت و در ارتباطات بین‌المللی، استفاده می‌شود.
علاوه بر عربی، در سودان بیش از 100 زبان مختلف وجود دارد که متعلق به گروه‌های زبانی مختلف هستند. این زبان‌ها به طور فعال در زندگی روزمره، به‌ویژه در مناطق روستایی، مورد استفاده قرار می‌گیرند و نقش مهمی در حفظ هویت فرهنگی گروه‌های قومی مختلف ایفا می‌کنند. بسیاری از این زبان‌ها به خانواده‌های زبانی نیل-صحاری، افرازیا و قفقازی تعلق دارند.
یکی از رایج‌ترین زبان‌ها، به جز عربی، زبان "نوبی" است که نمایندگان قوم نوبی که در شمال سودان زندگی می‌کنند، به آن صحبت می‌کنند. زبان نوبی دارای چندین گویش است و در مناطقی که به مصر نزدیک هستند، استفاده می‌شود. این زبان بخشی مهمی از میراث فرهنگی این قوم است و همچنان به طور فعال در خانواده‌ها و جوامع استفاده می‌شود.
زبان مهم دیگری "پوزیتو" است — زبانی که متعلق به قوم پوزیتو است که در مرکز سودان زندگی می‌کنند. همچنین زبان‌های دیگری مانند بیه، بجر، دارفوری و بسیاری دیگر که در میان مردم محلی رایج هستند، دارای اهمیت هستند. هر یک از این زبان‌ها ویژگی‌ها و سنت‌های فرهنگی خاص خود را دارند که با استفاده از آن‌ها مرتبط است.
زبان‌های محلی سودان معمولاً ارتباط نزدیکی با شیوه‌های فرهنگی و سنتی دارند. به عنوان مثال، در یک روستا در سودان، دانش در مورد کشاورزی، صنایع دستی، و همچنین سنت‌های خانوادگی و دینی به زبان مشخص آن قوم منتقل می‌شود. در برخی موارد، حتی ساختار گرامری زبان ممکن است منعکس‌کننده سلسله‌مراتب اجتماعی و روابط قبیله‌ای باشد.
وضعیت زبانی در سودان نتیجه فرایندهای تاریخی چند صد ساله، از جمله اسلام‌زدایی کشور از قرن هفتم تا زمان حاضر است. زبان عربی که به همراه اسلام به سودان وارد شد، به تدریج به زبان غالب تبدیل شد، اما همچنین به زبان‌های محلی تحمیل نشده و با آن‌ها همزیستی داشته است. این امر منجر به یک چشم‌انداز زبانی منحصر به فرد شده است که در آن زبان عربی به یک وسیله مهم ارتباطی در سطوح دولتی و رسمی تبدیل شده است، در حالی که زبان‌های محلی همچنان در زندگی روزمره و در حوزه فرهنگ استفاده می‌شوند.
سودان یک جامعه چند قومی و چند فرهنگی است و وضعیت زبانی در کشور نیز این ویژگی‌ها را منعکس می‌کند. افرادی که به زبان‌های مختلف صحبت می‌کنند، ممکن است از زبان عربی به عنوان یک وسیله ارتباطی در ارتباطات بین‌قومی استفاده کنند، اما در جوامع خود از زبان‌های مادری خود استفاده می‌کنند. این امر تصویر زبانی پیچیده‌ای ایجاد می‌کند که در آن چندین زبان ممکن است در زندگی روزمره همزیستی داشته باشند، به‌ویژه در یک گفتار.
سیاست زبانی سودان در دهه‌های اخیر بر حفظ زبان عربی به عنوان ابزار اصلی هویت ملی و وحدت کشور متمرکز بوده است. در همین حال، حمایت و گسترش زبان‌های محلی، به‌ویژه در حوزه‌های فرهنگ، آموزش و رسانه‌ها نیز ادامه یافته است. در کشور برنامه‌های آموزشی متعددی وجود دارد که به حفظ و توسعه زبان‌های محلی و همچنین افزایش سطح سواد در میان گویشوران این زبان‌ها توجه دارد.
یکی از مشکلات سیاست زبانی، مسأله برابری زبان‌هاست. هرج و مرج‌هایی در مورد اینکه آیا زبان عربی باید تنها زبان رسمی باقی بماند یا اینکه باید به سایر زبان‌ها وضعیت گسترده‌تری اعطا شود، وجود دارد. زبان‌های محلی مانند نوبی، دارفوری و دیگران، غالباً فاقد وضعیت رسمی هستند که این امر به مشکلاتی در آموزش و ادغام اجتماعی جمعیت‌هایی که به این زبان‌ها سخن می‌گویند، منجر می‌شود. این همچنین مشکلاتی را در خودشناسی فرهنگی گروه‌های قومی که ممکن است احساس بیگانگی از قدرت مرکزی و هنجارهای فرهنگی کنند، ایجاد می‌کند.
دین نقش کلیدی در وضعیت زبانی سودان ایفا می‌کند. با پذیرش اسلام، زبان عربی وضعیت قابل توجهی به دست آورده است، زیرا زبان عربی قرآن، زبان کتاب مقدس اسلام است. این امر موجب شده است که زبان عربی نه تنها زبان اداری کشور، بلکه یک عنصر مهم در زندگی مذهبی نیز باشد. سودانی‌ها معمولاً زبان عربی را برای خواندن قرآن و انجام مناسک مذهبی می‌آموزند.
اما اسلام تنها دین در کشور نیست و در میان زبان‌های محلی همچنین تأثیر مسیحیت و باورهای سنتی وجود دارد. در برخی مناطق سودان، به‌ویژه در میان اقوامی که به ادیان سنتی یا مسیحیت اعتقاد دارند، زبان‌های محلی همچنان در مراسم مذهبی کارکرد خود را حفظ می‌کنند. جوامع مسیحی از زبان‌های محلی برای برگزاری مراسم مذهبی استفاده می‌کنند که به حفظ و توسعه این زبان‌ها در حوزه مذهبی کمک می‌کند.
آینده وضعیت زبانی در سودان به چندین عامل مهم مرتبط است. یکی از آن‌ها افزایش نقش زبان انگلیسی، به‌ویژه در ارتباط با جهانی‌شدن و پیشرفت فناوری است. در آینده، زبان انگلیسی احتمالاً همچنان در زمینه‌های آموزش، تجارت و روابط بین‌الملل نقش مهمی ایفا خواهد کرد.
یک جنبه مهم دیگر امکان افزایش نقش زبان‌های محلی در سیاست و آموزش است. این بستگی به تلاش‌های دولت برای حفظ تنوع فرهنگی و شناخت حقوق گروه‌های قومی مختلف در استفاده از زبان‌های مادریشان دارد. همچنین، باید نظر جوامع محلی را در نظر گرفت که ممکن است بخواهند زبان‌های خود را به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت خود حفظ کنند.
در پایان، وضعیت زبانی در سودان پیچیده و چندبعدی است. زبان عربی در حوزه‌های رسمی نقش غالبی ایفا می‌کند، در حالی که زبان‌های محلی همچنان در زندگی روزمره و فرهنگ مورد استفاده قرار می‌گیرند. با وجود چالش‌های مربوط به سیاست زبانی، سودان به عنوان کشوری باقی می‌ماند که تنوع زبانی غنی آن بخشی مهم از هویت ملی و میراث فرهنگی آن است.