دانشنامه تاریخی
زبان بیزانسی، که اغلب به عنوان شکلی از زبان یونانی در نظر گرفته می‌شود، زبان اصلی ارتباط و ادبیات در امپراتوری بیزانس بود که از ۳۳۰ تا ۱۴۵۳ میلادی وجود داشت. این زبان تبدیل به وسیله‌ای مهم برای انتقال دانش‌های فرهنگی، مذهبی و علمی گردید و همچنین بنیادی برای توسعه بیشتر زبان یونانی شد. در این مقاله ویژگی‌های زبان بیزانسی، تکامل آن، استفاده و تأثیرات آن بر دیگر زبان‌ها را بررسی خواهیم کرد.
زبان بیزانسی ادامه‌ای از یونانی باستان است و نوع شرقی آن را نمایان می‌سازد. از زمان تأسیس قسطنطنیه در سال ۳۳۰ میلادی، این زبان تحت تأثیر عوامل مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تغییراتی را تجربه کرد. زبان یونانی بیزانسی به تدریج از یونانی کلاسیک و میانه متمایز شد که این موضوع در تغییرات فونتیکی و نحوی نیز نمایان شد.
دوره بیزانسی زبان به طور غیررسمی به چندین مرحله تقسیم می‌شود: مرحله اولیه (قرن‌های IV–V)، مرحله میانه (قرن‌های VI–X) و مرحله پایانی (قرن‌های XI–XV). هر یک از این مراحل خصوصیات خاصی در فونتیک، ریخت‌شناسی و نحو دارند.
فونتیک زبان بیزانسی در مقایسه با یونانی کلاسیک تغییرات قابل توجهی را تجربه کرده است. به عنوان مثال، در زبان بیزانسی، نرمی برخی از همخوان‌ها و تغییر در تلفظ حرف‌های صدادار مشاهده می‌شود. این موضوع منجر به این شد که برخی واژه‌ها به گونه‌ای دیگر از نسخه کلاسیک شنیده شوند.
بیزانسی‌ها همچنین شروع به قرض‌گیری عناصر از دیگر زبان‌ها، مانند لاتین، عربی و اسلاوی کردند که این موضوع تأثیری بر تلفظ و واژگان گذاشت. این قرض‌گیری‌ها نشان‌دهنده تنوع تأثیرات فرهنگی بر زبان در طول زمان است.
گرامر زبان بیزانسی نیز تحت تأثیر تغییرات قرار گرفت. با حفظ برخی ساختارهای ابتدایی گرامر یونانی باستان، زبان بیزانسی از نظر صرف و نحوه‌ای ساده‌تر شده است. این موضوع فرآیند یادگیری و ارتباط را تسهیل کرد و به گسترش آن در بین جمعیت کمک نمود.
ظهور اشکال جدید افعال و تغییر در ترتیب کلمات نیز ویژگی‌هایی از زبان بیزانسی است. به عنوان مثال، در زبان یونانی بیزانسی، استفاده از ساختارهای تحلیلی به طور قابل توجهی افزایش یافته است که این موضوع زبان را بیانگرتر و منعطف‌تر کرده‌است.
واژگان زبان بیزانسی شامل تعداد زیادی قرض‌گیری از لاتین است، به ویژه در زمینه‌های قانون، مدیریت و نظامی. تأثیر زبان عربی در اصطلاحات علمی و پزشکی مشاهده می‌شود که این موضوع به شکوفایی اندیشه علمی در بیزانس مربوط می‌شود.
عناصر اسلاوی نیز به زبان بیزانسی نفوذ پیدا کرده‌اند، به ویژه در دوران‌هایی که بیزانس با ملت‌های اسلاوی تعامل داشت. این قرض‌گیری‌ها دایره واژگانی را غنی کرده و به تعامل عمیق‌تر بین فرهنگ‌ها کمک کرده است.
زبان بیزانسی به زبان ادبیات با فرهنگ بالا تبدیل شد که شامل آثار فلسفی، تاریخی و الهیاتی می‌شود. مهم‌ترین آثار، از جمله "آریستوتل" و "افلاطون"، به زبان یونانی بیزانسی نوشته شده‌اند و همچنین تفسیرهای متعددی بر آن‌ها موجود است.
کلیسا نقش قابل توجهی در گسترش زبان بیزانسی داشت. کتاب مقدس، متون liturgک و دیگر آثار مذهبی به زبان یونانی بیزانسی ترجمه و نوشته می‌شد که این موضوع آن را به زبان زندگی معنوی امپراتوری تبدیل کرد.
زبان بیزانسی تأثیر قابل توجهی بر دیگر زبان‌ها، به ویژه زبان‌های ملت‌های جنوب اسلاوی داشته است. ملت‌های اسلاوی مانند بلغارها و صرب‌ها، تعداد زیادی از واژه‌ها و عبارات را از زبان بیزانسی قرض گرفتند که به شکل‌گیری سنت‌های ادبی خودشان کمک کرد.
زبان یونانی مدرن نیز نشانه‌هایی از زبان بیزانسی را بر دوش خود دارد. بسیاری از واژه‌ها و ساختارهای مورد استفاده در زبان یونانی مدرن به دوره بیزانسی بازمی‌گردند که این موضوع تأکید بر پیوستگی سنت زبانی را نشان می‌دهد.
با سقوط قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳ و تأسیس امپراتوری عثمانی، زبان بیزانسی شروع به از دست دادن اهمیت خود کرد. امپراتوری عثمانی زبان ترکی را به‌همراه آورد که به تدریج در منطقه حاکم شد. با این حال، بسیاری از عناصر زبان بیزانسی در زبان یونانی که به توسعه خود ادامه داد، حفظ شد.
با گذشت زمان، زبان بیزانسی به عنوان زبانی مرده در نظر گرفته شد، اما میراث آن قسمتی مهم از فرهنگ یونانی و بیزانسی باقی مانده است.
امروز زبان بیزانسی توجه دانشمندان و تاریخ‌نگاران را که به تاریخ زبان و فرهنگ امپراتوری بیزانس علاقه‌مندند، به خود جلب می‌کند. تحقیقات شامل واژه‌شناسی، گرامر و تحلیل مقایسه‌ای با دیگر زبان‌ها است که به درک عمیق‌تر فرهنگ بیزانسی کمک می‌کند.
ادبیات و متون بیزانسی به صورت فعال ترجمه و منتشر می‌شوند که به خوانندگان مدرن این امکان را می‌دهد که از میراث فرهنگی غنی بیزانس و زبان آن آگاه شوند.
زبان بیزانسی، به عنوان ادامه‌ای از یونانی باستان، به وسیله‌ای مهم برای انتقال دانش، فرهنگ و مذهب در امپراتوری بیزانس تبدیل شد. تأثیرات آن هنوز هم در زبان‌ها و فرهنگ‌های مدرن احساس می‌شود. مطالعه زبان بیزانسی افق‌های جدیدی برای درک تاریخ، فرهنگ و تعامل ملت‌ها را باز می‌کند.