دانشنامه تاریخی
هیتی‌های باستانی یکی از مرموزترین و تأثیرگذارترین تمدن‌ها بودند که در سرزمین آناتولی (آسیای کوچک) بین حدود 1600 تا 1200 سال قبل از میلاد وجود داشتند. دولت آن‌ها که به عنوان سلطنت هیتی شناخته می‌شد، نقش کلیدی در سیاست و فرهنگ منطقه ایفا کرده و با تمدن‌های بزرگ دیگری مانند مصر، بین‌النهرین و یونان تعامل داشته است.
هیتی‌ها که همچنین به عنوان فرهنگ هیتی شناخته می‌شوند، در منطقه‌ای که امروزه معادل قسمت مرکزی ترکیه است، پدید آمده‌اند. آن‌ها به زبان هیتی صحبت می‌کردند که به خانواده زبان‌های هند و اروپایی تعلق دارد. اولین شواهد باستان‌شناسی درباره هیتی‌ها به هزاره سوم قبل از میلاد برمی‌گردد، اما شهرت واقعی آن‌ها از اواخر هزاره دوم آغاز می‌شود.
در قرن پانزدهم قبل از میلاد، سلطنت هیتی تحت رهبری پادشاهانی مانند هاتوشیلی اول و تودخالیه اول به سرعت گسترش یافت. آن‌ها مرزهای دولت را به‌طور چشمگیری گسترش داده و قدرت سیاسی آن را تقویت کردند. شهر اصلی هیتی‌ها هاتوشا (که امروزه باگازکاله نامیده می‌شود) بود، که به مرکزی برای فرهنگ و سیاست تبدیل شد.
هیتی‌ها فرهنگی بسیار پیشرفته ایجاد کردند که شامل عناصر سنت‌های محلی و تأثیرات تمدن‌های همجوار بود. دین آن‌ها polytheistic بود و به خدایان متعددی از جمله خداوند رعد و برق، تِشوب و الهه باروری، آری‌نو، عبادت می‌کردند.
هیتی‌ها از خط میخی برای ثبت زبان خود استفاده می‌کردند. نوشتار آن‌ها عناصری از خط میخی اکدی را به عاریت می‌گرفت، اما به مرور زمان به شکل منحصربه‌فردی توسعه پیدا کرد. نوشتار هیتی به عنوان وسیله‌ای اصلی برای اداره امور اداری و ثبت متون مذهبی تبدیل شد.
معماری هیتی به خاطر ساختارهای Monumental و دیوارهای قلعه خود مشهور بود. هاتوشا با دیوارهای محکم احاطه شده و دارای معابد و کاخ‌های بسیاری بود. هنر هیتی‌ها به خاطر تصاویر واقع‌گرایانه از انسان‌ها و حیوانات و همچنین نقش‌برجسته‌های پیچیده‌اش شناخته می‌شود.
سلطنت هیتی به خاطر موفقیت‌های نظامی خود شناخته می‌شود. پادشاهان هیتی مانند سوپیلیولیما دوم، کارزارهای موفقی علیه ملل همسایه، از جمله مصر و میتانی‌ها انجام دادند. این فتح‌ها به هیتی‌ها اجازه داد تا بر مسیرهای تجاری مهم کنترل داشته و قدرت خود را تقویت کنند.
یکی از معروف‌ترین رویدادهای تاریخ هیتی، نبرد کادش بود که حدود سال 1274 قبل از میلاد میان هیتی‌ها و مصریان تحت رهبری فرعون رمسیس دوم روی داد. اگرچه نتیجه دقیق نبرد همچنان موضوع بحث است، اما آن باعث امضای یکی از نخستین پیمان‌های صلح در تاریخ شد.
به پایان قرن سیزدهم قبل از میلاد، سلطنت هیتی با مشکلات داخلی و خارجی مواجه شد، از جمله بحران اقتصادی و تهاجم «مردم دریا». این عوامل به سقوط و ناپدید شدن آن به عنوان یک دولت مستقل حدود سال 1200 قبل از میلاد کمک کردند.
علیرغم ناپدید شدن دولت خود، هیتی‌ها میراث قابل توجهی بر جای گذاشتند که تأثیر عمیقی بر تمدن‌های بعدی منطقه داشت. زبان، فرهنگ و نوشتار آن‌ها به عنوان پایه‌ای برای توسعه ملت‌های دیگری مانند فریگی‌ها و لیکی‌ها تبدیل شد. متون و آثار هیتی به تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان کمک می‌کند تا نه تنها تمدن هیتی بلکه زمینه کلی خاورمیانه باستان را بهتر درک کنند.
تاریخ هیتی‌های باستانی داستان یک تمدن قدرتمند و تأثیرگذار است که نشانه‌ای در تاریخ جهانی به جای گذاشته است. دستاوردهای آن‌ها در فرهنگ، نظامی و دیپلماسی نشان دهنده سطح بالای توسعه اجتماعی در آن زمان‌های دور است. مطالعه تمدن هیتی همچنان برای درک تاریخ پیچیده و میراث فرهنگی منطقه اهمیت دارد.