دانشنامه تاریخی
یعقوب ویساریونویچ استالین (۱۸۷۸-۱۹۵۳) — یکی از بحث‌انگیزترین و مهم‌ترین رهبران قرن بیستم است که دبیرکل کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی شد و عملاً کشور را از اواخر دهه ۱۹۲۰ تا مرگش در سال ۱۹۵۳ رهبری کرد. دوران حکومت او با دوران صنعتی‌سازی و جمعی‌سازی و همچنین سرکوب‌ها و ترورهای گسترده مشخص شد.
استالین در ۱۸ دسامبر ۱۸۷۸ در گوری، گرجستان به دنیا آمد. او پسر یک کفاش و یک زن لباس‌شویی بود. در جوانی به ایده‌های انقلابی علاقه‌مند شد و به حزب سوسیال‌دموکرات کارگری روسیه (ر.س.د.ر.پ) پیوست. در سال ۱۹۰۳، او حامی بلشویک‌ها شد و به‌طور فعال در فعالیت‌های انقلابی شرکت کرد که در نهایت منجر به دستگیری‌ها و تبعیدهایش شد.
پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، استالین موقعیت‌های کلیدی را در حزب به دست آورد و پس از مرگ ولادیمیر لنین در سال ۱۹۲۴، مبارزه برای قدرت با دیگر رهبران مانند لئوی تروتسکی را آغاز کرد. در سال ۱۹۲۸، استالین موقعیت‌های خود را تحکیم کرده و به دیکتاتور واقعی اتحاد جماهیر شوروی تبدیل شد.
استالین اصلاحات گسترده‌ای را برای صنعتی‌سازی کشور آغاز کرد. این شامل ایجاد برنامه‌های پنج ساله بود که اهداف بلندپروازانه‌ای برای رشد تولید تعیین می‌کرد. جمعی‌سازی کشاورزی به ایجاد کُلخازها و مصادره زمین‌های کشاورزان موفق منجر شد که در پی آن قحطی‌ای به وقوع پیوست و میلیون‌ها زندگی را به خطر انداخت، به‌ویژه در اوکراین (قحطی بزرگ).
در دهه ۱۹۳۰، استالین سرکوب‌های فراگیر و معروف به "ترور بزرگ" را آغاز کرد. میلیون‌ها نفر دستگیر شدند، به اردوگاه‌های گولاگ فرستاده شدند یا اعدام شدند. این سرکوب‌ها نه تنها فعالان حزبی، بلکه نمایندگان نخبگان، کشاورزان و حتی کارگران ساده را در بر گرفت. ترس و بی‌اعتمادی به بنیاد زندگی اجتماعی در اتحاد جماهیر شوروی تبدیل شد.
در زمان جنگ جهانی دوم، استالین یکی از متحدان کلیدی در مبارزه علیه نازیزم شد. آغاز جنگ برای اتحاد جماهیر شوروی دشوار بود: در سال ۱۹۴۱، نیروهای آلمانی عملیات "بارباروسا" را آغاز کردند و ارتش شوروی تلفات زیادی را متحمل شد. اما پس از دفاع موفق از مسکو و پیروزی در استالینگراد (۱۹۴۳)، شوروی به ضدحملات پرداخت و نقش تعیین‌کننده‌ای در پیروزی بر آلمان در سال ۱۹۴۵ ایفا کرد.
پس از جنگ، استالین به تقویت قدرت خود در داخل کشور و در عرصه بین‌المللی ادامه داد. او مجموعه‌ای از کمپین‌های استالینی را برای تقویت کنترل بر اروپا شرقی راه‌اندازی کرد که به شکل‌گیری "پرده آهنی" و آغاز جنگ سرد انجامید. استالین به‌طور فعال از جنبش‌های کمونیستی در کشورهای دیگر حمایت می‌کرد که باعث نگرانی در غرب شد.
استالین در ۵ مارس ۱۹۵۳ درگذشت. مرگ او به تغییرات سیاسی در اتحاد جماهیر شوروی و آغاز فرآیند دِاستالینی‌سازی که توسط نیکیتا خروشچف آغاز شد، منجر شد. میراث استالین همچنان بحث‌انگیز است: بسیاری او را به خاطر صنعتی‌سازی و پیروزی در جنگ جهانی دوم ستایش می‌کنند، در حالی که دیگران او را به خاطر سرکوب‌ها و جنایات علیه بشریت محکوم می‌نمایند.
یعقوب استالین به نماد یک دوره پیچیده و بحث‌انگیز در تاریخ اتحاد جماهیر شوروی تبدیل شده است. تأثیر او بر سیاست، اقتصاد و زندگی اجتماعی کشور هنوز هم احساس می‌شود. مطالعه زندگی و حکومت او به درک بهتر نه تنها تاریخ روسیه، بلکه تاریخ جهانی قرن بیستم کمک می‌کند.