دانشنامه تاریخی
کارل هنریش مارکس (۱۸۱۸-۱۸۸۳) فیلسوف، اقتصاددان، جامعه‌شناس و نظریه‌پرداز سیاسی آلمانی است که ایده‌های او تأثیر قابل‌توجهی بر توسعه تفکر اقتصادی-اجتماعی و عمل سیاسی در جهان داشت. آثار او اساس نظریه مارکسیسم را تشکیل داد که طی بیش از یک قرن دیدگاه‌ها درباره مبارزه طبقاتی، اقتصاد و تاریخ را شکل داد.
کارل مارکس در تاریخ ۵ مه ۱۸۱۸ در تریر، در دوک‌نشین لورن، در خانواده‌ای با ریشه یهودی متولد شد. پدر او وکیل بود و خانواده مارکس موقعیت اجتماعی نسبتاً بالایی داشتند. او در سال ۱۸۳۵ به دانشگاه بُن وارد شد و سپس به دانشگاه برلین منتقل شد، جایی که به فلسفه و اقتصاد سیاسی علاقه‌مند شد.
مارکس حرفه خود را به عنوان یک روزنامه‌نگار آغاز کرد و مقالاتی درباره سیاست و اقتصاد نوشت. در سال ۱۸۴۳ او به پاریس نقل مکان کرد، جایی که با فریدریش انگلس آشنا شد و با او نویسنده بسیاری از آثار کلیدی شد. یکی از شناخته‌شده‌ترین این آثار "مانیفست حزب کمونیست" است که در سال ۱۸۴۸ نوشته شده و ایده اصلی درباره مبارزه طبقاتی را مطرح می‌کند.
یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار مارکس "سرمایه" است، که بخش اول آن در سال ۱۸۶۷ منتشر شد. در این اثر او سیستم سرمایه‌داری و تناقضات درونی آن را تحلیل می‌کند. مارکس بررسی می‌کند که چگونه سرمایه‌داری نابرابری و استثمار ایجاد می‌کند و همچنین سقوط اجتناب‌ناپذیر آن را پیش‌بینی می‌کند.
آثار مارکس به‌عنوان پایه‌ای برای نظریه اقتصادی انتقادی تبدیل شدند و منجر به مباحثات قابل‌توجهی در میان اقتصاددانان و جامعه‌شناسان شدند. ایده‌های او بر توسعه جریان‌هایی مانند سوسیالیسم و کمونیسم تأثیر گذاشت و مبنایی برای تعدادی از جنبش‌های انقلابی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شد.
مارکس به‌طور فعال در زندگی سیاسی دوران خود شرکت داشت. او یکی از بنیان‌گذاران اتحادیه اول در سال ۱۸۶۴ بود، که سازمانی متشکل از کارگران کشورهای مختلف بود. فعالیت‌های او بر سازماندهی جنبش کارگری و مبارزه برای حقوق کارگران متمرکز بود.
پس از مرگ مارکس در سال ۱۸۸۳، ایده‌های او به توسعه و سازگاری با شرایط جدید ادامه دادند. در قرن بیستم، مارکسیسم به‌عنوان پایه‌ای برای بسیاری از جنبش‌های سوسیالیستی و کمونیستی در سراسر جهان تبدیل شد. با این حال، تفسیر و کاربرد نظریه‌های مارکسیستی باعث بروز اختلافات و مباحثات شد.
در چند دهه گذشته، علاقه‌ای دوباره به آثار مارکس مشاهده می‌شود، به ویژه به‌ویژه در پرتو جهانی‌شدن، نابرابری و بحران‌های اقتصادی. بسیاری از پژوهشگران و فعالان دوباره به ایده‌های او مراجعه می‌کنند و سعی در انطباق آنها با شرایط معاصر دارند.
کارل مارکس رد عمیقی در تاریخ و فلسفه جهانی به جا گذاشت. آثار او همچنان مورد توجه و بحث هستند و ایده‌های مبارزه طبقاتی و عدالت اجتماعی هنوز هم امروزی و معتبر باقی‌مانده‌اند. مارکس نه‌تنها یک نظریه‌پرداز بود، بلکه یک شرکت‌کننده فعال در دورۀ خود نیز بود که این امر او را به فردی بسیار مهم برای مطالعات تاریخی تبدیل می‌کند.