دانشنامه تاریخی
امپراتوری موریه، که از سال ۳۲۲ تا ۱۸۵ قبل از میلاد در هند وجود داشت، یکی از نخستین امپراتوری‌های بزرگ در زیرقاره هند است. این امپراتوری نقش کلیدی در شکل‌گیری ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی منطقه و همچنین در گسترش بودیسم و دیگر مکاتب فلسفی ایفا کرد.
امپراتوری موریه توسط چاندراگوپتا موریه تأسیس شد که آخرین حاکم دودمان ناندا را سرنگون کرد. او با بهره‌برداری از بی‌ثباتی سیاسی و نارضایتی مردم، تعدادی از پادشاهی‌های کوچک را متحد کرده و دولتی مرکزی و قدرتمند را ایجاد کرد.
چاندراگوپتا تحت تأثیر معلم و فیلسوفش، آرته‌شاسترا، کائوتیلیا (یا چاناکیا) بود که در مسائل سیاسی و نظامی به او کمک می‌کرد. آنها به همراه همدیگر دستگاه اداری مؤثری را ایجاد کردند که امنیت و توسعه را تأمین می‌نمود.
در آغاز حکومتش، چاندراگوپتا موریه مرزهای امپراتوری را با تصرف سرزمین‌هایی در شمال و غرب هند گسترش داد. او با اسکندر مقدونی اتحادی برقرار کرد که به او کمک کرد از درگیری‌ها جلوگیری کند و قدرتش را تقویت نماید.
او همچنین تجارت با کشورهای همسایه را ساماندهی کرد و کشاورزی را توسعه داد که به رونق اقتصادی امپراتوری کمک کرد. در سال ۲۹۷ قبل از میلاد، چاندراگوپتا تصمیم گرفت از قدرت کناره‌گیری کرده و بودیسم را پذیرفته و به صومعه برود.
پس از چاندراگوپتا، نوه‌اش آشوکا به تخت نشست و به یکی از مشهورترین حاکمان تاریخ هند تبدیل شد. آشوکا امپراتوری را به طرز چشمگیری گسترش داد و ایالت‌هایی را در جنوب و شرق فتح کرد. اما پس از جنگ خونین در کالینگا، او دچار بحران عمیق اخلاقی شد.
آشوکا بودیسم را پذیرفت و به طور فعال به ترویج ایده‌های آن پرداخت و تلاش کرد جامعه‌ای بر اساس اصول عدم خشونت، مهربانی و عدالت ایجاد کند. او فرامین را صادر کرد که بر روی سنگ‌ها و ستون‌ها در سرتاسر امپراتوری حکاکی شد و به رعایت اخلاق و احترام به زندگی دعوت کرد.
عصر موریه زمان شکوفایی فرهنگی قابل توجهی بود. بودیسم به دین غالب تبدیل شد و آشوکا زمینه‌ساز ساخت بسیاری از معابد و صومعه‌های بودایی بود. بناهای مشهور، مانند استوپا در سانچی و استوپا در بودگا، در این دوره ساخته شدند.
هنر و معماری توسعه یافت و شامل ساخت مجسمه‌های بودا و موزائیک‌ها گردید. در این زمان همچنین ادبیات به طور فعال توسعه یافت و آثار زیادی درباره ایده‌های فلسفی و مذهبی ظاهر شد.
اقتصاد امپراتوری موریه متنوع و مبتنی بر کشاورزی، تجارت و صنایع دستی بود. شبکه گسترده‌ای از جاده‌ها که به منظور نیازهای نظامی ایجاد شده بود، به توسعه تجارت کمک کرد. کالاهای اصلی شامل غلات، پارچه‌ها، ادویه‌ها و جواهرات بودند.
امپراتوری نه تنها با داخل کشور، بلکه با مناطق همسایه از جمله ایران و شهرهای یونانی تجارت می‌کرد. توسعه تجارت دریایی به تبادل فرهنگ و کالاها کمک کرد که منجر به رونق شهرها و بهبود سطح معیشت مردم شد.
پس از مرگ آشوکا در سال ۲۳۲ قبل از میلاد، امپراتوری شروع به تجربه مشکلات کرد. درگیری‌های داخلی، مسائل اقتصادی و شورش‌ها به تضعیف قدرت مرکزی منجر شد. حاکمان بعدی که پس از آشوکا به قدرت رسیدند، نتوانستند اتحاد و ثبات را حفظ کنند و امپراتوری شروع به فروپاشی به ایالت‌های جداگانه کرد.
تا سال ۱۸۵ قبل از میلاد، امپراتوری موریه به وجود خود پایان داد. آخرین حاکم، بریهادراها، توسط ژنرالش پوسیامیترا سرنگون شد که دودمان جدیدی را به نام دودمان شونگا تأسیس کرد.
امپراتوری موریه ردپای عمیقی در تاریخ هند به جا گذاشت. آن اساس‌های اداره دولتی متمرکز و توسعه تجارت را بنا نهاد. مهم‌ترین دستاورد آشوکا — گسترش بودیسم — بر بسیاری از کشورهای آسیا تأثیر گذاشت و به عنصر مهمی در تبادل فرهنگی تبدیل شد.
علاوه بر این، میراث موریه در ادبیات، هنر و فلسفه بازتاب یافت. بسیاری از ایده‌ها و ارزش‌هایی که در این دوره بنیان‌گذاری شد، همچنان در جامعه و فرهنگ هند تا به امروز وجود دارد.
امپراتوری موریه مرحله‌ای مهم در تاریخ هند است که بر توسعه کشور و منطقه به طور کلی تأثیر گذاشته است. دستاوردهای آن در زمینه سیاست، اقتصاد، فرهنگ و مذهب هنوز هم مهم و الهام‌بخش برای نسل‌های آینده باقی مانده است.