دانشنامه تاریخی
امپراتوری ساسانی که از 224 تا 651 میلادی وجود داشت، یکی از تاثیرگذارترین تمدن‌ها در تاریخ خاورمیانه به شمار می‌آید. این امپراتوری، جانشین پادشاهی پارتی، نقش کلیدی در شکل‌گیری زندگی فرهنگی و سیاسی منطقه ایفا کرد.
دودمان ساسانی توسط اردشیر یکم تأسیس شد، که پس از پیروزی بر آخرین پادشاه پارتی، کنترل بخش بزرگی از ایران را به دست گرفت. اردشیر خود را "شاه شاهان" اعلام کرد و آغازگر احیای فرهنگ ایرانی شد که منجر به رشد چشمگیر میراث هنری، ادبی و معماری گردید.
اقتصاد امپراتوری ساسانی بر پایه کشاورزی، تجارت و صنایع دستی بنا شده بود. ایران به عنوان یک گره استراتژیک در مسیر تجاری بین شرق و غرب اهمیت داشت. امپراتوری ساسانی امنیت این مسیرها را تامین می‌کرد که به رونق تجارت منجر شد، از جمله ابریشم، ادویه‌جات و جواهرات.
جامعه ساسانیان بسیار سلسله‌مراتبی بود و در بالای آن، پادشاهان و اشراف قرار داشتند. روحانیون زرتشتی نقش مهمی ایفا می‌کردند و بر سیاست و فرهنگ تاثیر داشتند. زندگی مذهبی با دولت ارتباط نزدیکی داشت و زرتشتی‌گری به دین دولتی تبدیل شد.
امپراتوری ساسانی به خاطر دستاوردهای خود در زمینه هنر، علم و معماری شناخته شده است. بناهای معماری، مانند معبد آتش در کتیبه، مهارت سازندگان ساسانی را به نمایش می‌گذارد. معماری اسلامی که بعداً به وجود آمد، به میزان زیادی عناصر سبک ساسانی را به ارث برد.
دستاوردهای علمی ساسانیان شامل موفقیت‌های قابل توجهی در نجوم، پزشکی و ریاضیات بود. دانشمندانی مانند برهان ابن شهریار با کشفیات مهم در این زمینه‌ها، که بعداً توسط دانشمندان اسلامی پذیرفته شد، نقش داشتند.
امپراتوری ساسانی سیاست خارجی فعالی را دنبال می‌کرد و با تهدیدهایی هم از سوی امپراتوری روم و هم از شرق، از قبایل کوچ‌نشین مواجه بود. جنگ‌ها با روم مکرر بود و اغلب به نتیجه‌ای بدون پیروزی ختم می‌شد، اما برخی از درگیری‌ها، مانند جنگ‌های تحت رهبری قباد یکم و خسرو یکم، منجر به موفقیت‌های موقتی سرزمینی شد.
با این حال، مشکلات داخلی از جمله توطئه‌های سیاسی و دشواری‌های اقتصادی، این امپراتوری را تضعیف کرد. در آغاز قرن هفتم، پس از یک سری جنگ‌های داخلی و حملات، قدرت ساسانی در معرض خطر قرار گرفت.
در سال 633 میلادی، گسترش عربی آغاز شد که به زودی منجر به شکست‌های جدی ارتش ساسانی گردید. نبرد کلیدی قادسیه در سال 636 ضربه‌ای تعیین‌کننده برای این امپراتوری بود. فاتحان عرب به سرعت بین‌النهرین و سرزمین‌های فارسی را تصرف کردند.
در سال 651 میلادی، آخرین پادشاه ساسانی یزدگرد سوم کشته شد که نماد پایان امپراتوری ساسانی بود. این سقوط راه را برای گسترش اسلام و ایجاد دولت‌های جدید در سرزمین ایران هموار کرد.
با وجود سقوط، میراث امپراتوری ساسانی همچنان در فرهنگ، هنر و دین ایران زنده است. تاثیر زرتشتی‌گری و همچنین سنت‌های معماری و ادبی ادامه دارد و بر ایران معاصر تاثیر می‌گذارد. ساسانیان همچنین نقش کلیدی در انتقال دانش و فرهنگ به جهان اسلام ایفا کردند که به توسعه علم و فلسفه در قرون بعدی کمک کرد.
امپراتوری ساسانی ردپای روشنی در تاریخ بشریت بر جای گذاشته است. دستاوردهای آن در فرهنگ، علم و سیاست تأثیر شگرفی بر تمدن‌های بعدی داشته است. درک این امپراتوری برای آگاهی از ریشه‌های ایران معاصر و هویت فرهنگی آن اهمیت دارد.