دانشنامه تاریخی
امپراتوری ساسانی (۲۲۴–۶۵۱ میلادی) مرکز فرهنگی و سیاسی بود که در آن خط نوشتاری نقش مهمی ایفا می‌کرد. خط ساسانیان بر اساس سنت‌های مختلف توسعه یافته و ابزار کلیدی برای انتقال دانش، مدیریت و فرهنگ بود.
خط نوشتاری در سرزمین ایران ریشه‌های دیرینه‌ای دارد که به خط‌های سومری و اکدی می‌رسد. اما با آمدن هخامنشیان (۵۵۸–۳۳۰ قبل از میلاد) سیستم خط میخی معرفی شد. امپراتوری ساسانی که بر اساس پادشاهی اشکانی پدید آمد، سنت‌های نوشتاری را ادامه داد و آنها را با نیازهای خود سازگار کرد.
امپراتوری ساسانی از چندین سیستم نوشتاری استفاده می‌کرد. اصلی‌ترین آنها عبارت بودند از:
پهلوى یک سیستم واحد نیست، بلکه گروهی از قلم‌های مرتبط است که برای ثبت زبان فارسی در لهجه‌های مختلف استفاده می‌شد. پهلوی یک نوع ابجد بود که در آن حروف بی‌صدا بیشتر از حروف صدادار نمایان بود. این امر به تطبیق آن با نیازهای مختلف، از ادبیات تا اسناد رسمی، کمک می‌کرد.
سیستمatisه کردن پهلوی عمدتاً در قرن‌های IV–VI انجام شد. در این زمان لهجه‌های مختلفی ایجاد شد، از جمله "چاهار" و "شهرستانی"، که با شرایط جغرافیایی و اجتماعی امپراتوری مطابقت داشتند. پهلوی هم برای متون مذهبی و هم برای متون دنیوی، از جمله ادبیات، تاریخ و رساله‌های علمی استفاده می‌شد.
یکی از حوزه‌های کلیدی استفاده از خط نوشتاری در امپراتوری ساسانی مذهب بود. زرتشتی‌گری، به عنوان دین رسمی، ایجاد حجم بزرگی از متون، از جمله نوشته‌های مقدس، توضیحات و رساله‌ها را تحریک کرد. "اوستا" — کتاب مقدس زرتشتی‌گری — نقش مرکزی در فرهنگ و زندگی مذهبی امپراتوری ایفا کرد.
مقدار قابل توجهی از ادبیات مذهبی به پهلوی ترجمه شد که آن را برای مخاطبان وسیع‌تری در دسترس قرار داد. روحانیون ساسانی به طور فعال در ایجاد و انتشار این متون شرکت داشتند که به تقویت زرتشتی‌گری کمک کرد.
امپراتوری ساسانی به مرکز دستاوردهای علمی و فرهنگی تبدیل شد، جایی که خط نوشتاری برای ثبت رساله‌های فلسفی، پزشکی و نجومی استفاده می‌شد. دانشمندانی مانند برهان ابن شهریار کشف‌های مهمی انجام دادند که بر روی پهلوی ثبت شده است.
ادبیات ساسانی شامل آثار اصلی و همچنین ترجمه‌ها بود. در این زمان آثار نویسندگان یونانی و رومی ترجمه می‌شد که به تبادل دانش بین فرهنگ‌ها کمک می‌کرد. توسعه خط نوشتاری به ایجاد سنت ادبی غنی، شامل شعر و نثر کمک کرد.
خط نوشتاری همچنین نقش مهمی در مدیریت امپراتوری ایفا می‌کرد. اسناد اداری، از جمله فرمان‌ها، قوانین و سوابق مالی، به زبان پهلوی تهیه می‌شدند. این امر به مدیریت مؤثر سرزمین وسیع و جمعیت متنوع شامل فارس‌ها، عرب‌ها و سایر گروه‌های قومی کمک می‌کرد.
ثبت اطلاعات به زبان پهلوی به استانداردسازی فرآیندهای اداری کمک می‌کرد که تعامل بین مناطق مختلف امپراتوری را آسان‌تر می‌ساخت. در این زمینه، خط نوشتاری به عنوان پایه‌ای برای حفظ قدرت دولتی و کنترل عمل می‌کرد.
با سقوط امپراتوری ساسانی در قرن هفتم و آمدن فاتحان عرب، استفاده از پهلوی و سایر سیستم‌های نوشتاری کاهش یافت. با این حال، میراث خط ساسانیان همچنان بر سنت‌های نوشتاری مدرن ایران تأثیر می‌گذارد.
خط عربی که به جای پهلوی آمد، عناصر خاصی از خط ساسانیان را به عاریت گرفت. بسیاری از آثار علمی و ادبی آن زمان به زبان عربی ترجمه شد که به گسترش دانش کمک کرد.
خط نوشتاری امپراتوری ساسانی ابزاری مهم بود که به توسعه فرهنگ، علم و مذهب کمک کرد. این خط طبیعت پیچیده و متنوع امپراتوری را منعکس می‌کند و میراث آن همچنان در ایران مدرن زندگی می‌کند. مطالعه خط ساسانیان به ما این امکان را می‌دهد تا به درک عمیق‌تری از سهم آنها در توسعه تمدن و فرهنگ خاورمیانه برسیم.